Tegelenaren in de Arbeitseinsatz

Update op 6 juli 2024

In dit artikel beschrijven we de Collectie Arbeidsinzet van het Rode Kruis, we lichten enkele Tegelse personen eruit en we tonen een namenlijst van de 250 Tegelse mannen en vrouwen die in de collectie te vinden zijn. We vragen over de personen die werden ingezet meer informatie over hun tewerk stelling in Duitsland. Iedere hulp is welkom!

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden jonge mannen en vrouwen uit door Duitsland bezette gebieden gedwongen om in de nazi-Duitse oorlogseconomie Duitse mannen te vervangen die als soldaten dienden. Ook uit Tegelen en Steyl zijn inwoners ingezet in Duitsland. In de eerste jaren gebeurde dit met een salaris. In de laatste jaren werden inwoners steeds vaker verplicht te werken zonder vergoeding. Het Nederlandse Rode Kruis (NRK) verzamelde na de oorlog gegevens van de tewerkgestelden. Deze Collectie Arbeidsinzet is recent online gekomen op de website van het Nationaal Archief. We vinden daar ook gegevens van meer dan 250 mannen en vrouwen uit Tegelen en Steyl. En er ontbreken er nog velen op de lijst.

Onze leden Sjeng Ewalds en Jos Wolbertus duiken hier momenteel in. We zijn op zoeken naar meer informatie over deze mannen en vrouwen en hun periode van de Arbeitseinsatz. Dit kunnen persoonlijke (overgedragen) verhalen zijn (vertellingen, dagboeken, etc.), documenten (overeenkomsten/Bescheinigung, loonstroken) en/of foto’s. We horen het graag.

Onderstaande verhalen zijn samengesteld door Sjeng Ewalds en Jos Wolbertus. 

Deze pagina bevat informatie over:

1. Collectie Arbeidsinzet
2. Zuckerfabrik Grosz Mahner in Salzgitter waar 7 Tegelenaren werden ingezet
3. Krupp Essen, een kleine Tegelse kolonie waar 24 Tegelenaren te werk werden gesteld
4. Wiel van Eijk (1921-1985), Leonardus Reijnders ( 1917 – 1984), Piet Holtman ( 1920 – 1980) en Jacques Koppers (1912 – 1953) bij Dynamit
5. Joachim Beurskens (1918-1987)
6. Andreas D’Heur (1861-1945)
7. Vader Gerhard (1890) en zoon Gerard Ficker (1924)
8. Frits Gielen (1909)
9. Piet Broekman (1916-1978)
10. Wiel (1918) en Frits (1925) Bongaarts
11. Mathieu Cleophas (1909-1991)
12. Baer Pelzer (1916-2001)
13. Pierre Stoffels (1918-1992)
14. Josef Hamakers (1924-1944)
15. Cornelis Houthooft (1907-1945)
16. Frans Meijboom (1914-1997)
17. De neven Joseph (1909-1945) en Alphons (1908-1994) Kreykamp
18. Wilhelm Jozef Martens (1918-1950)
19. Frans Engelen (1927-1992)
20. Sjeng Lemmen (1909-1975)
21. Pater Sjraar Schrömbges (1921-1993)
22. Louise Engelen (1913-2010) – verliefd op een Engelse soldaat
23. Pierre Jean Corneille Beckx (1923-2007)
24. Alex van der Heyden (1921 – 1988) – een goed doordachte vlucht
25. Jan (Sjeng) Huys (1913 – 1981)
26. Lei Huys (1925-2009)
27. Theo Janzen (1922-2012)
28. Lijst Tegelse mannen en vrouwen in Arbeitseinsatz

 

0.- Bedrijven die we niet kennen

We missen nog veel verhalen. Zo zijn diverse Tegelenaren ingezet bij bedrijven die we nu niet meer kennen. De lijsten die het Nationaal Archief op haar website heeft gepubliceerd inzake arbeidsinzet zijn veelal opsommingen van bedrijven met hun “medewerkers” waarvoor een bijdrage aan de Krankenkasse, de ziektekostenverzekering, is betaald. Veel van deze lijsten zijn opgesteld door de ambtenaren in de omliggende gemeentes. Helaas zijn bij de namen van de bedrijven, buiten de bedrijfsnaam, geen verdere gegevens bekend. Daardoor lopen ook wij vast. De genoemde namen hieronder staan op lijsten van de gemeente Mönchen Gladbach en Kempen. Dat wil niet zeggen dat de bedrijven hier gevestigd waren, Vele dorpen rondom Mönchen Gladbach en Kempen horen hier ook bij. En als er geen vestigingsplaats bij staat is het erg lastig zoeken. Daarbij komt ook nog dat het veelal kleine bedrijven zijn die vaak niet meer bestaan. Onderstaand wat namen van bedrijven waarvan we weten dat er Tegelenaren zijn ingezet voor de Arbeidseinsatz in omgeving Mönchen Gladbach en Kempen, maar we weten niet precies waar. Mocht u naar aanleiding van deze lijst meer informatie hebben horen we dat graag.

• Hendrix Peter L, 29.07.1910, onbekend bedrijf Mormels
• Hendricks Peter Johannes, 26.02.1900, onbekend bedrijf Güsken
• Hendricks Hendrick, 13.09.1876, onbekend bedrijf Leyendecker
• Hendricks Anton, 10.07.1907, onbekend bedrijf Leyendecker
• Hekkens M., 23.06.1911, onbekend bedrijf Van Boxtel
• Horck van Christiaan, 16.02.1902, onbekend bedrijf Sander
• Hovens Jakob, 08.03.1924, onbekend bedrijf Hovers
• Hovens Ch., 19.03.1914, onbekend bedrijf Pegels
• Linssen Anne, 12.01.1923, onbekend bedrijf Wefers
• Leenen Johannes, 30.01.1916, onbekend bedrijf Kreuzburg
• Leenen Peter, 13.12.1919, onbekend bedrijf Kothen
• Post Willem Hendrik, 29.10.1923, onbekend bedrijf Hurtz
• Weber Gerhard, 27.11.1922, onbekend bedrijf Hoeveler
• Zo staan er nog verschillende namen bij andere “Kreisen” van Tegelenaren die ingezet zijn om de Duitse industrie op gang te houden maar waarvan onduidelijk is waar zij zich precies bevonden.

 

Mocht u informatie hebben over uw familielid of anderen betreffende arbeidsinzet dan horen wij dit graag via info@hktegelen.nl

 

1.- Collectie Arbeidsinzet

Na de oorlog heeft het NRK gegevens verzameld over Nederlanders die in Duitsland te werk zijn gesteld. Een groot deel van het NRK archief is verloren gegaan. Je zult dus niet altijd de naam vinden die je zoekt. Bijna alle gegevens zijn afkomstig uit Duitsland. Je vindt dus geen gegevens over Nederlanders die in Nederland (bijvoorbeeld vliegveld Venlo), Frankrijk (Atlantikwall) of andere Europese landen tewerk zijn gesteld. Verder staan er ook personen in met de Nederlandse nationaliteit die, soms al lang, in Duitsland woonden of verbleven, bijvoorbeeld i.v.m. werk of huwelijk.

In de indexen staan soms spelfouten, die kunnen niet gecorrigeerd worden. Als de persoon is geboren na 1922 en overleden is buiten Nederland, staat deze ook niet in de overzichten.

Het zijn bijna alleen namenlijsten met geboorteplaats, soms met huisadres. Je kunt zien waar de personen tewerk gesteld zijn. Soms staat het bedrijf vermeld, soms de fabriek, soms met adres, soms de tijd die men er verbleef, soms de gemeente, soms met een kleine toelichting, zoals “niet terug gekeerd verlof”. Soms gaat de lijst over een opname in een ziekenhuis.

Er staan dus geen uitgebreide verhalen over de betrokkenen. Maar toch kan het informatie geven waarmee verder onderzoek mogelijk wordt. Zeker als je weinig weet over de gezochte persoon. Enkele voorbeelden met dank aan Sjeng Ewalds en Jos Wolbertus.

 

2.- Zuckerfabrik Grosz Mahner in Salzgitter

Bij de namenlijst in het nationaal Archief over de arbeidsinzet bij deze fabriek staan bij haar naam diverse documenten met namen van mannen uit Tegelen. Hoewel er aan deze kant van de Maas geen kerkrazia’s plaatsvonden, staan er toch 7 Tegelenaren op deze lijst. Mogelijk waren zij ondergedoken aan de andere kant van de Maas of waren zij in de regio, of toch in Tegelen, op 7 of 8 oktober opgepakt. Wie waren deze Tegelenaren?

1. George RM van Basten Batenburg *18-02-1924 Kasteellaan 4 Tegelen Ongehuwd
2. Eugene OHM van Basten Batenburg *07-03-1926 Kasteellaan 4 Tegelen Ongehuwd
3. HHJ op het Broek *18-08-1899 Gasthuisstraat 56 Tegelen Gehuwd, 5 kinderen
4. Peter Paulus Lücker *06-10-1894 Hoogstraat 4 Tegelen Gehuwd, 4 kinderen
5. Lei Huys *25-11-1926 Spoorstraat 74 Tegelen Ongehuwd (zie ook het verhaal verderop)
6. Theodorus Schell *02-10-1891 Steylerstraat 48 Tegelen Gehuwd, 5 kinderen
7. Jac.Hub Schell *28-11-1924 Steylerstraat 48 Tegelen Ongehuwd.

Verder vinden we nog op de arbeiderslijsten van de fabriek:
– Hendrik G ter Brok *17.06.1889.

Een brief is van het “Deutches Roter Kreuz” (DRK) aan het Nederlandse Rode Kruis (NRK). Het blijkt dat zij te werk gesteld waren bij de “Zuckerfabrik” in Gross-Mahner bij Sallzgitter. Dat ligt onder Braunschweig bijna 400 km van Tegelen verwijderd. Op de lijst staan in totaal 150 namen.  Deze mannen zijn 8-10-1944 opgepakt bij de kerkrazia’s aan de overkant van de Maas in Noord en Midden-Limburg. Het vertrek was zo gehaast verlopen dat ze onvoldoende kleren mee konden nemen. In een eerste document in het Nationaal archief vraagt het Duitse Rode Kruis het Nederlandse Rode Kruis om de familieleden in te lichten over hun verblijfplaats en doet het verzoek om kleren en levensmiddelen op te sturen.

De Kerkrazia’s in Noord en Midden Limburg in het najaar van 1944 staan uitvoerig beschreven in het boek van Fred Cammaert uit 1996 met de titel “Sporen die bleven”. Achter in het boek staan de namenlijsten van gedeporteerden uit de diverse dorpen. Er staan 150 namen in de brief van het DRK. Zij komen uit Sevenum 51, Grashoek 46, Helden 17, Helenaveen 8, Deurne 8 en nog enkele dorpjes.

George was dus samen met zijn jongere broer Eugene van Basten Batenburg. Eugene is 11-6-2020 overleden in Beegden. Van de familie Schell waren het vader en zoon.

Een tweede document is van de “Oberbürgermeister” in Watenstedt-Salzgitter aldaar met een lijst met namen van tewerkgestelden in de suikerfabriek gedurende de oorlog. Daarin staat dat zij van 13-10-1944 tot 28-11-1944 “Beschäftigt” waren op de suikerfabriek. Waar zij in de maanden erna te werk gesteld waren, kunnen we niet uit de papieren halen.

Een derde document meldt dat George van Basten Batenburg in het ziekenhuis (Städt.Krankenhaus Drütte im Über-Braunschweig) is opgenomen geweest van 25 tot 30-12-1944. De reden waarvoor staat helaas niet vermeld. Na een week kon hij blijkbaar weer terug naar zijn werk.

Op bladzijde 199 tot en met 201 beschrijft Cammaert in zijn boek het leven in de suikerfabrieken rond Salzgitter.
De eerste indrukken bij aankomst in Gross-Mahner waren vreselijk. We zagen daar Russen, Polen en Italianen, gehuld in lompen en met opgezwollen ledematen. Ze zagen er miserabel uit, geheel vermagerd en verarmd. Het merendeel kwam terecht in een smerig, van luizen vergeven barakkenkamp bij de fabriek. Er was vaak luchtalarm, soms gevolgd door bombardementen. Schuilen in Gross-Mahler was uit den boze. Met knuppels sloegen de bazen hun dwangarbeiders uit de bunker, terug de fabriek in. Voor zover zij na de bietencampagne niet werden overgeplaatst, moesten zij de fabriek poetsen en puin ruimen, tot in de verre omtrek. Sommigen moesten bij de gemeentewerken gaan werken, anderen moesten hout kappen in de omringende beukenbossen. De grootste pechvogels werden naar de ijzergieterijen van de Hermann-Göring-Werke gestuurd waar altijd arbeidskrachten nodig waren. Een aantal dwangarbeiders werd naar Polen doorgestuurd.
Rond 12 april 1945 kwamen de Amerikaanse pantsereenheden ter plaatse en was men bevrijd.

Deze zeven Tegelenaren zijn allen weer in Tegelen teruggekeerd.
Velen van hun zullen, na terugkomst, geprobeerd hebben om hun normale leven weer op te pakken. Bekend is dat de meesten niet spraken over deze uiterst ingrijpende ervaringen. Ook voor George van Basten Batenburg is de oorlog nog niet over. Hij vertrekt naar Nederlands-Indië waar hij als reserve luitenant bij het KNIL diende. In 1952 vraagt hij in Indië nog een paspoort aan en wordt als zijn beroep “planter“ genoemd.

 

3.- Krupp Essen, een kleine Tegelse kolonie

Ook Gerard Adams (30-7-1921 – 12-04-2009) werd voor de arbeidsinzet opgepakt. Zijn bestemming blijkt, volgens bovenstaand document, de gietstaalfabriek van de Firma Krupp te zijn geweest.

Maar Gerhard Adams was niet de enige Tegelenaar die bij gigantische staalfabriek werkte. In de lijsten, beschikbaar gesteld door het Nationaal Archief, vinden wij buiten Adams:

• Beurskens, Peter 19-03-1923
• Bongaarts, Wiel 26-11-1918 (zie ook apart verhaal verderop)
• Bongaerts, Willem 23-11-1922
• Cruysberg, Frits 25-7-1920
• Deinum v, Johannes 14-7-1920
• Dijk van, Mathias 25-3-1917
• Doesborg, Johan 113-1923
• Eijk van, Paulus 1-12-1918
• Faassen, Jakobus 31-10-1915
• Faassen, Johannes 6-3-1924
• Göppel, Jakobus 6-11-1922
• Hendriks, Wilhelmus 4-5-1922
• Holtman, Jakobus 9-4-1923-
• Hovens, Cuno 27-4-1912
• Jansen, Gerardus 10-3-1920
• Jomel van, JJ 15-4-1912
• Joosten, Peter 12-1-1924
• Roermermann, Mathias 18-9-1916
• Saelmans, Stephan 9-1-1921
• Verlinden, Hendrik 28-6-1922
• Verscharen, Jacobus 24-3-1907
• Vervoort, Lambertus 23-11-1922
• Willemsen, Martinus 16-5-1922

Namen en geboortedata zoals geschreven zijn letterlijk overgenomen. Schrijfwijze en geboortedatum personen kan afwijken. Het kwam regelmatig voor dat arbeiders valse namen cq geboortedata opgaven.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden hier in totaal meer dan 35.000 arbeiders ingezet. Van deze 35.000 kwamen er 3005 uit Nederland waaronder dus ook uit Tegelen.

Krupp was al lang betrokken bij de productie van oorlogsmateriaal. Al in 1934 en 1936 bezoekt Hitler de fabriek en de fabriek profiteert hiervan door grote orders binnen te slepen. In 1937 bezocht Hitler, nu vergezeld van Mussolini, de fabriek voor de derde keer.

Arbeiders kregen in het begin een arbeidscontract aangeboden. Men kon kiezen tussen een half jaar of een geheel jaar. Veel arbeiders die het contract uitdienden kwamen niet meer terug. Vertrok men eerder dam de contractdatum aangaf werd dit als “Vertragsbruch”aangezien. Dit gold ook voor Gerard Adams die het zelfs na een dag al heeft gezien.

Al voor de oorlog produceerde Krupp militaire vrachtwagens.  In de gietstaalfabriek, waar Adams blijkbaar een dag heeft gewerkt, werden ontstekers voor bommen gemaakt. In 1944 moesten de meeste vaste medewerkers ingezet worden om als soldaat de fronten te gaan bewaken. In plaats van geschoold personeel kreeg Krupp slechts enkele honderden Hongaarse vrouwen toebedeeld.

In 1943 werd de gietstaalfabriek voor het eerst aangevallen. Maar liefst 30.000 bommen vielen op zowel de fabriek alsook op de omringende woonwijken. In totaal is de fabriek 55 keer gebombardeerd. Een derde werd totaal vernield en nog een derde gedeeltelijk. Na de oorlog werd de fabriek grotendeels door de geallieerden ontmanteld.

.

 

4.- Wiel van Eijk (1921-1985), Leonardus Reijnders ( 1917 – 1984), Piet Holtman ( 1920 – 1980) en Jacques Koppers (1912 – 1953) bij Dynamit

Op regel 3 van dit overzicht van arbeiders van de firma Dynamit in Lichtenau staat Wilhelm Gerard van Biyk, geboren 26-12-1921. In werkelijkheid is dit Wiel van Eijk, geboren 26-11-1921, woonachtig in Tegelen, Industriestraat 41. Of Wiel zijn naam en geboortedatum bewust verkeerd heeft opgegeven om represailles richting zijn familie te voorkomen of dat de Duitsers, gewoon de naam verkeerd geschreven hebben, is helaas niet bekend. Op 10 oktober 1942 arriveert Wiel van Eyk bij Dynamit in 1942 om daar uiteindelijk tot 20 september 1944 te verblijven. Of hij vanuit Lichtenau gelijk naar huis is gestuurd of dat hij gevlucht is, is helaas niet bekend.

 

 

Een andere Tegelse jongeman die Wiel daar mogelijk getroffen heeft is

Leonardus Reijnders

Leonardus komt een week na Wiel aan in Lichtenau maar hoeft blijkbaar, volgens de gevonden documenten, niet gelijk aan de slag. Hij verblijft op dat moment, evenals Wiel van Eijk, in Lager Herzog. Pas op 27 oktober wordt hij ingeschreven. Of hij toen al ziek is geweest weten we helaas niet. Wel dat hij in januari en april 1943 en in mei/juni 1944 tijdelijk met klachten bij de dokter is geweest. Opmerkelijk op zijn medische kaart is het “Krankengeld” welk hij blijkbaar uitgekeerd kreeg.

Na de oorlog trouwt Jacques met Leonie Bertrand. In 1953 komt hij te overlijden.

Piet Holtman

Een derde persoon uit Tegelen is Piet (Peter Willem) Holtman. Ook hij verblijft vanaf 1942 in Lichtenau.

Piet ontmoet hier zijn toekomstige vrouw die ook in de fabriek werkt. Helena Herd uit Münster bij Dieburg.

 

Diep verborgen in het bos bij Fuerstenhagen lag tijdens het Derde Rijk een van de grootste explosievenfabriek van Duitsland. Al in 1936 werd door DAG, Dynamit Aktien Gesellschaft, met de bouw van de gigantische fabriek begonnen en in 1938 kon de productie van TNT worden opgepakt. De arbeidsomstandigheden waren verschrikkelijk. Zonder beschermingsmiddelen moesten gevangenen en dwangarbeiders werken met zeer gevaarlijke chemicaliën. Hoewel de westerse arbeiders het iets beter hadden dan de arbeiders uit het oosten (Hongaren, Oekraïners en Russen). De Duitse arbeiders waren er nog het beste aan toe met voldoende eten en zelfs filmvoorstellingen in de verschillende kampen.

Om geheimhouding te garanderen werd de officiële naam van de explosievenfabriek zo onschadelijk mogelijk gekozen: Fabriek Hessisch Lichtenau voor de recycling van chemische producten. Voor onofficiële correspondentie kreeg de explosievenfabriek de codenaam Friedland.

De medewerkers waren onder dreiging van straf tot geheimhouding verplicht. De angst voor represailles werd onder de bevolking aangewakkerd om te voorkomen dat zij kennis en aannames zouden delen.

Vanuit de lucht was de fabriek niet te herkennen, regelmatig vloog een Duitse verkenner over om te kijken of er verbeteringen aan gebracht moesten worden. Er waren zelfs 70 tuinmannen aanwezig om de camouflagemaatregelen op te pakken.

Het gehele fabrieksterrein was omgeven door een hoog hek met prikkeldraad en bewakers patrouilleerden eromheen. Toegang tot het werk was slechts bij enkele ingangen mogelijk. Wat moet worden benadrukt is de hoofdingang van het administratiegebouw met het grote keerpunt voor bussen, de zogenaamde “Lange Hessiërs” die arbeiders uit omliggende dorpen naar de fabriek vervoerden. Veel arbeiders uit nabijgelegen dorpen en kazernekampen bereikten de fabriek te voet.

Rondom de fabriek waren 10 kampen gebouwd voor de verschillende groepen arbeiders. Mogelijk dat Wiel van Eijk in kamp Waldorf of Herzog heeft gezeten. Beide kampen waren bestemd voor westerse arbeiders. De meeste arbeiders kampten met zware gezondheidsklachten door het werken met de zeer giftige stoffen.

De fabriek is door de geallieerden nooit gebombardeerd, zelfs tot op de laatste dag van de oorlog werd op het terrein nog verbouwd. Informatie met dank aan www.hirschagen.de, Ineke Giesen en Marcel Dings.

 

5.- Joachim Beurskens (1918-1987)

Joachim Beurskens begint op 13 juni 1943 bij de firma Henschel und Sohn in Kassel. Volgens de namenlijst van de firma Henschel zou Beurskens als adres Insulindenlaan 27 in Vlaardingen hebben gewoond. Of dit klopt, kunnen we helaas niet meer controleren. Was hij daar ondergedoken of woonde hij daar bij familie of vrienden in? We weten het niet.

De fabriek kende een tiental grote woonkampen waar de duizenden arbeiders werden ondergebracht. De leefomstandigheden waren slecht, onderling contact tussen de verschillende kampen en met de burgerbevolking van Kassel was ten strengste verboden. Arbeiders werden verplicht een bepaald quotum te halen. Werd dit niet gehaald dan verbleef men enkele weken in een apart kamp. Bij meerdere straffen bestond de mogelijkheid dat men naar een concentratiekamp werd gebracht. De kampen waren overvol, ongedierte en dus ook infectieziekten waren aan de orde van de dag. Werkdagen bestonden uit twaalf uur in de fabriek en twaalf uur in het kamp. Er was water tekort en de bewakers van de kampen sloegen te pas en te onpas de arbeiders. Maaltijden bestonden vaak uit dunne aardappel- of koolraapsoep.

Hoewel we geen schriftelijke bevestiging hebben kunnen vinden bestaat de mogelijkheid dat Joachim Beurskens in het kamp Henschel IX aan de Inringshauserstrasze in Kassel werd geplaatst. Dit grote kamp werd midden 1943 gebouwd en was namelijk uitsluitend bestemd voor “west-arbeiter”. Mannen uit Frankrijk, Belgie, Luxemburg, Italie en Nederland (bron: www.389id.de).

Henschel und Sohn staat voor de oorlog bekend om de vervaardiging van vrachtwagens, locomotieven maar ook tanks zoals de Panzer en de Tiger tank.  Deze twee laatste worden de belangrijkste producten gedurende de tweede wereldoorlog. Deze productie maakt de fabriek een uitgelezen doelwit om te bombarderen. De geallieerden bombarderen Kassel, de fabrieken en de treinstations voortdurend.

Tussen 1940 en 1945 zijn er 40 grote bombardementen uitgevoerd waarin in totaal 470.000 bommen op Kassel en omgeving neerkomen. Het grootste bombardement vindt plaats op 22 oktober 1943. Kassel wordt compleet in de as gelegd door de vele bommen die die dag op de stad vallen. Gelukkig overleeft Joachim Beurskens, in tegelstelling tot 283 andere dwangarbeiders, de bombardementen wel.

Op 4 april 1945 wordt de stad overgenomen door de Amerikanen. Joachim maakt dit niet meer mee. Volgens de gegevens van Henschel is Beurskens op 31 maart met ”onbekende bestemming” vertrokken. Terug in Tegelen besluit hij in december 1950 om te emigreren naar Australië. In 1987 besluit hij, ernstig ziek, terug te keren naar Tegelen. Enkele weken na zijn terugkomst overlijdt Joachim Beurskens.

 

6.- Andreas D’Heur (1861-1945) 

Bij het zoeken naar namen bij de arbeidsinzet in Duitsland kwam Sjeng Ewalds de naam Andreas Dheur liefst 17 maal tegen. Het leverde veel dezelfde informatie op. Dat viel dus tegen. Na het bestuderen van de 17 brieven en het opzoeken van andere info op het internet kwam hij tot het volgende verhaal.

Andreas Josephus Egemius D’Heur werd op 18-08-1861 geboren in Tegelen. Hij was een zoon van Simon D’Heur die op 23-12-1834 in Seraing België was geboren. Deze was grafsmid van beroep en huwde op 21-2-1859 in Tegelen met Anna Catharina Hubertina Timmermans. Deze was op 16-8-1833 in Tegelen geboren als dochter van de veldwachter Andreas Timmermans en Sybilla Peeters. In 1859 en 1863 kregen zij 2 dochters en in 1861, 1868 en 1871 werden er drie zonen geboren. Op 20 januari 1873 vertrekt het hele gezin naar Meiderich in Duitsland. Dat is een wijk in Duisburg in het Roergebied. Daar zijn de ouders van Andreas blijven wonen tot hun overlijden.

Andreas behoudt het Nederlanderschap en het gegeven dat hij in de oorlog in Duitsland is overleden maakt dat hij op de lijsten van het Rode Kruis terecht is gekomen. Zijn beroep was hulparbeider en bij het overlijden was hij weduwnaar van Johanna van Eck. Op 3-5-1924 is er door het Nederlands Consulaat in Duisburg een “Reisepas” uitgereikt. Deze Reisepas is door het Schwedische Gesandtschaft in Berlijn op 12-5-1942 verlengd tot 29-4-1944. Hij is dus Nederlander gebleven. Op 27-7-1943 is hij opgenomen in het Altersheim van de Diaconessen in Schwäbisch-Hall. Deze plaats ligt in de buurt van Stuttgart op 440 km van Tegelen verwijderd. Op 28-1-1945 is hij hier door ouderdom in de leeftijd van 83 jaar overleden en op 1 februari begraven op het “Oberer Friedhof” aldaar, afdeling B, rij 8, nr.13.

Hij heeft dan een zoon Johan D’Heur die in Mülheim-Styrum woont en een dochter Katherina Herlyn-D’Heur die in Walsum-Vierlinden woont.

Andreas is dus niet door oorlogsgeweld om het leven gekomen. Naar aanleiding van dit onderzoek hebben we ook de naam van Andreas van de lijst met Tegelse oorlogsslachtoffers aan Duitse zijde gehaald. De gemeente Tegelen geeft in 1951 aan dat er ook geen familieleden in Tegelen meer wonen.

 

7.- Vader Gerhard (1890) en zoon Gerard (1924) Ficker

Gezin Ficker zonder zoon Gerard, 1943Vader Gerhard Albertus Ficker werd geboren 31.06.1890 in Nieuw Amstel. Zoon Gerard G.L.Ficker geboren 26 november 1924 in Amsterdam. Het gezin Ficker, ouders en vijf kinderen, woont gedurende de oorlogstijd op de Betouwstraat 19 in Tegelen. Het zijn vader Gerhard en zoon Gerard die beide opgeroepen worden voor de Arbeitseinsatz in Duitsland. Onderstaand verhaal kwam tot stand met dank aan Helmie Nieweg.

 

Gerhard Ficker is gemeenteambtenaar in Tegelen. Nadat hij weigert zijn werkzaamheden bij de gemeente uit te voeren wordt er gedreigd om zijn werkeloosheidsuitkering stop te zetten en te worden ingezet bij de Arbeitseinsatz. Vader komt terecht bij een weverij, de firma Doremanns Tuchfabrik, in Mönchengladbach waar hij uiteindelijk snel weer moet vertrekken. Doremanns Tuchfabrik maakte vooral kleding, het bedrijf bestaat nog steeds nu onder de naam Alberto. Aangezien de familiefoto in 1943 is genomen moeten we aannemen dat hij weer naar Tegelen is teruggekeerd. Wat er daarna gebeurd is onduidelijk. Duidelijk is wel dat hij vanaf januari 1945 als vermist wordt opgegeven.

Uit documenten via Arolsen-Archives lezen we dat hij in de periode 1941-1945 op verschillende plaatsen is vermeld. Van Kempen naar Mönchen-Gladbach om daarna in september 1944 weer naar Nederland te zijn vertrokken. Laatste bericht welke de opsporingsdienst heeft kunnen vinden is bericht dat hij in februari 1945 in Kempen zou zijn geweest.

Wat er met Gerhard na Kempen is gebeurd zullen we waarschijnlijk nooit te weten komen. In de jaren zeventig wordt hij officieel als zijnde overleden geregistreerd.

Ook voor gegevens van zijn zoon Gerard Ficker zoeken we op de website van Arolsen-Archives. Op de site van het Nationaal Archief, welke vele duizenden documenten over arbeidsinzet heeft open gesteld, vinden we namelijk niets van zowel vader alsook van de zoon.

Bij Arolsen vinden we een lijst met namen waaronder die van de zoon Gerard. Linksboven op de lijst staat een stempel met de aanduiding Backnang. Backnang blijkt een plaats te zijn in Baden Wuertemberg vlakbij Stuttgart, ongeveer 430 km van Tegelen.

Navraag bij het stadsarchief van Backnang levert inderdaad informatie op.

Gerard blijkt op 2 maart 1943 tewerk te zijn gesteld bij de firma Kaeble, een groot Duits concern met het hoofdbureau in Backnang. Tijdens de oorlogsjaren maakt men hier trekmachines voor de luchtmacht om bijvoorbeeld vliegtuigen en andere zware voorwerpen mee vooruit te trekken. Gerard wordt hier als machinetekenaar te werk gesteld en verblijft in houten barakken aan de Schoentalerstrasze.

Op 21 april wordt Backnang door het Amerikaanse leger bevrijd. Enkele dagen later, op 25 april 1945 vertrekt Gerard Ficker weer naar Nederland.

 

8.- Frits Gielen (1909) werkzaam in Prossen

Op 30 juli 1943 arriveert Frits Gielen uit Steyl in Kamp Amersfoort. Een landelijke oproep gericht aan alle voormalige soldaten van het Nederlands leger was de aanleiding voor Frits om zich te melden. Het beginpunt van een grote reis.

Op 19 augustus vertrekken ze, per autobus, naar Köningswartha. Köningswartha ligt plm 70 km van de Poolse grens. De dag na aankomst worden de mannen direct te werk gesteld in een munitiefabriek. In de hete brandende zon moet er hard gewerkt worden. In de 1^e week ontvangt Frits nieuwe kleding, sigaretten, tabak en zeep. Op zondag mogen er wandelingen worden gemaakt. Hoewel alles vriendelijk klinkt moet er hard gewerkt worden (soms 15 uur/dag) en vallen er geregeld medegevangenen om van vermoeidheid. Op 9 september 1943 krijgt Frits een ongeluk. Een 40 kg zwaar granaatonderdeel van op zijn linker hand die dan ook zwaar gekneusd is. Frits mag drie en een halve dag in de barak blijven maar daarna wordt hij door de Franse dokter weer aan het werk gezet.

Rond 15 oktober verhuizen ze naar Prossen. Hier moet Frits en zijn medegevangenen werken in de veevoederfabriek Feldmochinger Kraftfutterwerk,  Arbeitskommando 1077 in Prossen. Hier verwerkt men diervoeder voor de 2,8 miljoen paarden die in de oorlog werden ingezet.  Vanuit het kamp moet men elke dag 50 minuten lopen naar de fabriek. Postelwitz was een Lager en Prossen was het Arbeitskommando met nummer 1077.

De fabriek was pas in 1941 gebouwd en voor die tijd dus erg modern. De arbeiders draaiden een drie-ploegendienst. Er werd veel gesaboteerd zodat de fabriek soms maar vier uur per dag kon draaien.

Hoewel er gewerkt moet worden hebben de arbeiders het, vergeleken met anderen, het niet slecht. Er is voldoende eten, er is vrijheid om het dorp, concerten en bioscoop te bezoeken. Inwoners van het dorp stellen zich niet vijandig op. Er wordt kerstmis gevierd, ze ontvangen voedselpakketten van thuis of van het Rode Kruis. Frits krijgt zijn tijd wel om.

Frits blijft tot 19 april 1945 hier werken.  Vanwege de dreiging van de Russische troepen en de vele bombardementen worden ze gedwongen om te voet naar Ottendorf te lopen. Een wandeltocht van circa 50 km.

Hier worden ze op 8 mei door Russische troepen bevrijd.

Uiteindelijk zal Frits, via vele omwegen, pas op 24 mei 1945 weer terug zijn in Tegelen.

 

9.- Piet Broekman (1916-1978)

In 2013 zetten Arno en Rob Broekman het geschreven dagboekje van Piet Broekman om in een klein boekje welk onder de familie wordt verdeeld. In het dagboek beschrijft Piet zijn “Arbeitseinsatz” bij Ruhrstahl AG in Hattingen waar hij gedwongen werd te werken en het onderduiken daarna.

Gedeeltes van het geschreven dagboek zijn letterlijk overgenomen uit het dagboek van Piet Broekman. Andere gedeeltes zijn samengevat door Jos Wolbertus voor de leesbaarheid van het verhaal.

Inleiding

Piet Broekman werd op 23 september 1916 als 5^de zoon geboren in het gezin van Piet Broekman en Wies Broekman-Hendriks wonende aan de Koningstraat 19 te Tegelen.

Het gezin had 6 zonen, Tuün, Haar, Nöl, Jan, Piet en Theo en 6 dochters, Mien, Leida, An, Wies, Nellie en Bets . Na zijn lagere schooltijd ging hij als knecht werken bij gerdeneers tot het einde van de dertiger jaren van de vorige eeuw. Zijn laatste baan als knecht was bij de Familie Hovens  wonende aan de Vrijenbroekweg in Tegelen. Daar leerde hij Martha Brummans kennen die daar ook woonde. Na die periode ging hij als oven-inzetter van gresbuizen werken bij de Fa. Paul Teeuwen Kaldenkerkerweg in Tegelen.

 

 

Dagboek van Piet Broekman geschreven in de periode  26 oktober 1942 tot Nieuwjaar 1945

Herinneringen aan mijn verblijf in Hattingen

           

                                                                       1942                                                         

Het is 26 oktober 1942 als Piet Broekman zich, conform zijn oproepkaart, meldt bij het Venlose arbeidsbureau. Talloze jongemannen zijn in deze periode opgeroepen om ingezet te worden in de Duitse oorlogsindustrie.

Theo gaat voorop met mijn koffer en ik volg met Martha die iedere minuut kan gaan huilen. Eindelijk zijn we in Venlo, eerst naar de arbeidsbeurs, daar krijg ik mijn papieren en een contract wat ik niet teeken en een reisgids voor de Duitsche taal nou die heb ik niet noodig. Op het station staan al verschillende jongens te wachten, net een troep schapen in groepjes bij elkaar en ze zeggen niet veel. Er zijn een paar bekenden bij waar je bij gaat staan. Het wachten duurt een eeuwigheid en eindelijk om 12.30 uur komt de trein en stappen we allen in.

De eerste stop is Kaldenkirchen. Als Piet uitstapt ziet hij circa 400 mannen staan met hetzelfde lot. Rijgen. Na controle van de bagage worden ze naar een zaal geleid waar ze een smaakloze koolsoep met wat brood krijgen.

Wij hebben ons uit de buurt bij elkaar gevoegd, we tellen en dan zijn we met dertien man, al direct een ongeluksgetal afijn daar geven we niet om, we vragen elkander de namen het zijn,

• Wiel Janzen van de Reuver,
• Jos Pijnenburg Reuver,
• Sjraar Timmermans Belfeld,
• Henk Simons Belfeld,
• Louwrens Kierkels Belfeld,
• Jeu Boots Belfeld,
• Jan Hoezen Belfeld,
• Piere Schouren Reuver,
• Harry Reijnders Tegelen,
• Hein Roemerman Tegelen,
• Piet  Xhofleer  Venlo,
• Wiel  Simons  Velden,
• En ik Piet Broekman  Tegelen.

Via Moenchen Gladbach, Krefeld, Duisburg en Essen bereikt men eindelijk de eindbestemming, Ruhrstahl AG, Heinrichshütte in Hattingen.

 

Als we daar aan komen is het kwart na negen we zijn moe van het hangen en het sleuren van de koffers. We gaan een glas bier drinken in de  wachtkamer in die tusschen tijd belt er een op naar de fabriek.

Ze willen ons eerst niet komen halen, maar de leider zegt als jullie niet komen gaan we morgen vroeg met de eerste trein weer naar huis. Dat helpt en tien minuten later komen twee grote wagens, die laden de koffers erop en dan gaan wij met de tram naar Welper naar het Lager.  Het is intusschen  elf uur geworden, in het lager is alles donker, we gaan naar den eetzaal en dan komt de Lagerfurher, we krijgen twee dekens en een kopje en dan krijgen we koffie. Slapen moeten we in de eetzaal want er is nog geen plaats ze hebben ons niet verwacht.

De volgende morgen ontvangen ze een karig ontbijt, worden ze gekeurd en vertelt dat ze worden opgeroepen. De groep benut de wachttijd om de stad te gaan bezoeken om te kijken waar ze terecht zijn gekomen. Teruggekeerd in het kamp krijgen ze eindelijk een barak toegewezen.

Toen we binnenkwamen viel je bijna achter over van de reuk, ze hadden de kamers ontsmet, er hadden Russen in gelegen en die hadden “springers”.  We gooiden de ramen open, maar dat hielp niet veel maar ja er is niets tegen te doen, maar zoo goed en zoo kwaad als het gaat zullen we ons maar behelpen. We hebben ons ieder een bed uitgezocht en een kast en nu uitpakken. In de kamer is een tochtdeur vier dubbele ramen, in het midden een grote kachel, die we direct aangemaakt hebben. Negen dubbel kasten, dito bedden twee boven elkaar, twee tafels, twee banken en 6 stoeltjes en dat is het hele inventaris. Onder mij slaapt Sjraar Timmermans, ik heb kast en bednummer 278, nou schrijven en dan maar naar de krip.

Op donderdag 29 oktober worden ze eindelijk te werk gesteld. Piet Broekman zijn fabrieksnummer is  61.29.103, zijn etensnummer 278.

Het werk is zwaar in de staalfabriek. Om 6 uur beginnen tot 8 daarna een kwartier pauze dan weer tot 12 uur weer ¼ uur rust en dan tot half vijf. Er moeten ook nachtdiensten worden gedraaid. Zondags heeft men de mogelijkheid om naar de kerk te gaan.

Al snel na aankomst in Hattingen vluchten de eersten weer naar huis. Anderen, welke verlof is verleend komen niet meer terug. De barak wordt leger totdat er Franse arbeiders bij worden geplaatst. “Ik versta er geen jota van” beschrijft Piet Broekman de nieuwe bewoners. Ook is er regelmatig luchtalarm en zijn er bombardementen. “Mooi vuurwerk”.

Diverse vluchtelingen werden weer opgepakt er verplaatst naar Anrath waar een gevangenis was. Hier werd men slecht behandeld, geen verwarmde cellen, weinig eten en bij bombardementen kreeg men geen toestemming om naar de bunkers te gaan.

 

20 November

Wat heb ik getwijfeld of ik ook zou gaan, ik heb vandaag niet gewerkt, geen zin. Wiel, Jan en Hein zijn naar huis, ze komen Maandag terug, ik wou eerst meegaan maar ik durfde niet goed ik heb het niet op de bajes[1]. Ze hebben brieven voor thuis en voor Martha, dus vanavond weten ze weer hoe het met me gaat. Wat zullen we volgende week smullen als ze ons pakjes meebrengen. Als ze nog maar terugkomen, het is nou zoo stil op de kamer, nou zijn er al 5 weg en Fransch kunnen we nog niet het is een brabbel taaltje, enkele woorden ken ik al.

Dat de fabrieksleiding niet altijd betrouwbaar was blijkt uit het feit dat Piet Broekman, ondanks zijn verlofpas niet met kerstmis naar huis mag. Om zelf te vluchten durft hij niet aan, enkelen zijn voor 4 maanden naar Anrath gestuurd en hij wil de gevangenis niet ruilen met de barak waar hij dan verblijft. Ondanks de weigering voor verlof wordt kerstmis toch een klein feestje.

 

Kerstmis 1942

Wat een feest vanmorgen om 5 uur naar de nachtmis. Om half acht weer naar het Lager. De mis was mooi maar toch onder de mis gingen mijn gedachte weer naar Tegelen, andere jaren was je thuis en nou, je mag er niet aan denken. De kachel is flink aan het branden, Charles had goed gestookt, er lag minstens een kruiwagen asschen voor de kachel. De wasch hangt door de gansche kamer. We hebben worst en spek gebraden en toen maar goed koffie gedronken.

‘s Middags kwam Sef zijn vader onverwachts die had rijstevlaai bij zich en die smaakte goed. En zoo gaat voor ons Kerstmis voorbij, geen mooie boel.

 

2e Kerstdag

We moeten werken, maar ik ga niet.

Ondanks de vele aanvragen voor verlof duurt het nog tot 11 mei 1944 voordat Piet Broekman weer op verlof naar Tegelen mag. In de tussentijd bombarderen die geallieerden het Ruhrgebied en dus ook Hattingen.

Terug van verlof beschrijft Piet een van de ergste bombardementen op de fabriek.

 

15 Mei

Al word ik honderd jaar deze datum vergeet ik nooit. Vannacht om 2uur was het alarm en kreeg Esschen een beurt en gingen wij weer slapen. Om 4 uur sloeg men mij uit bed en vroeg ik wat is er toch, maar het volgende oogenblik was ik klaar wakker, ik hoorden een leven als een hel. Al de jongens waren op er waren vliegers ik trok vlug mijn schoenen aan mijn jas aan en toen naar buiten. Ik schrok me een aap het afweer maakte zoo’n leven, schijnwerpers en vliegers en bommen vielen en overal brand. Ik wilde weer naar binnen om mijn kleren te halen maar het dak branden al. Toen ik naar binnen wilde gaan kwam Toon naar buiten niet naar naar binen  er is een fosfor bom gevallen recht voor jou bed wij weer naar buiten de loopgraaf in en toen begon het lieve leventje ik dacht nou is het gedaan. Het heele Lager branden overal vielen brand en fosfor bommen. Ik maakte mijn akte van berouw en wachte toen gelaten af. Iedere keer als de vliegers over kwamen hoorden we de bommen op ons afkomen, het was dichtbij en ze maakten een snerpend geluid.  Zand en stof vlogen ons in het gezicht, het werd warm van het vuur en men kon haast geen ademhalen, zoo stonk de fosfor.  De loopgraaf stond barstens vol, vele met angst op hun gezicht, iedere keer als er een bom viel bukten we ons.

Het duurt tot 8 september 1943 voordat Piet Broekman weer een geldige verlofpas krijgt om naar Tegelen en naar zijn lief Martha te gaan. Het blijkt ook de laatste dag van hem in Hattingen te zijn, Piet besluit niet meer terug te gaan maar onder te duiken.

Daar is de grens en zijn we op Hollandsche grond, ik kan niet zeggen wat voor gevoel je krijgt van binnen, zoo iets moet je zelf mee maken. Daar is het station en dan staat de trein stil eruit en naar buiten, het is of dat ik me verander, je voelt dat je weer leeft. Ik zweet dat het barst en de koffers zijn zwaar. Ik vraag twee kleine jongens of ze naar Martha willen gaan, eentje gaat en na 10 minuten komt hij terug en zegt dat er iemand komt.

En nou kijk ik maar de weg af of ik Martha nog niet zie en dan op eens zie ik haar en zeg dan maar dat je geen zenuwen hebt. Wat een genot ik zou Martha wel willen knijpen, waarom weet ik zelf niet Maar ik ben blij, blij, blij. Even daarna komt Theo mijn koffer halen en dan gaat het naar huis en een uur later zit ik met Martha op de bekende sofa. En nou ben ik hier en blijf ik hier, ik ga naar Wiel in Belfeld, “Duiken” en dat is heel wat anders dan in Hattingen.

In de maanden die volgen beschrijft Piet zijn verblijf in de ovens van de firma Teeuwen waar hij, en andere onderduikers, in de gangen onder de ovens een schuilplaats hebben gebouwd. Momenten dat ze op het punt staan om ontdekt te worden, momenten dat hij de ovens verlaat om naar de Haandert te gaan om zijn vriendin te ontmoeten. Hij omschrijft de moeilijke omstandigheden tijdens de wintermaanden.

Op 1 maart 1945 wordt Tegelen bevrijd, iets meer dan een jaar later trouwt Piet met zijn Martha.

 

Nawoord

Na deze zware en spannende periode trouwen Piet Broekman en Martha Brummans.  Op 6 Augustus 1946 werd de bruiloft gevierd op de Haandert alwaar ze ondergedoken waren.

De eerste jaren woonden ze in bij de ouders van Martha aan de Vrijenbroekweg. Hun dochter Marij werd hier in 1947 en hun zoon Arno in 1948 geboren. Daarna verhuisden ze in 1948 naar de Hoogstraat No. 49 in Tegelen, alwaar zoon Harrie in 1949, dochter Will in 1951 en dochter Margret in 1958 werden geboren.

Tot eind zestiger jaren heeft Piet Broekman gewerkt bij de Fa. Paul Teeuwen. De reumatiek waar hij al heel lang last van had heeft er toe geleid dat hij in 1970 is gestopt met werken. Een andere slopende ziekte heeft er toe geleid dat hij op 61 jarige leeftijd 27 mei 1978 in Tegelen is gestorven.

Na meer dan zestig jaar op de Hoogstraat te hebben gewoond is Martha Broekman, inmiddels 93 jaar oud,  al enkele jaren woonachtig in het Bejaarden Centrum “den Bongerd” in Tegelen.

[1] Hiermee bedoeld Piet Broekman de gevangenis in Anrath.

 

10.- Wiel (1918) en Frits (1925) Bongaarts

In bovenstaand verhaal “Krupp, Essen, een kleine kolonie” staat een lijst met namen. Tussen al deze namen staat Wiel (Wilhelm Johannes) Bongaarts, geboren in Tegelen op 26 november 1918. Volgens de gegevens die we terugvinden op de namenlijst van de Guszstahlfabrik heeft Wiel hier slechts 3 maanden gewerkt, van 22 mei 1942 tot 14 augustus 1942. De fabriek geeft verder aan dat Wiel zijn contract niet heeft uitgediend door niet terug te keren van verlof of zelfs van een vluchtpoging. Arbeiders tekenden een contract variërend van een half jaar tot een jaar. De meeste dienden hun contract echter niet uit maar vertrokken bij de eerste de beste gelegenheid. Zo ook Wiel Bongaarts.

 

Wiel had ook nog een jongere broer, Godfried (Frits) Bongaarts. Frits werd weliswaar in Heerlen geboren (23 maart 1925) maar dit had te maken met het werk van zijn vader. Deze had namelijk werk gevonden bij de mijnen in Zuid Limburg en vandaar dat het gezin naar Heerlen was verhuisd. Later keerde men weer terug naar Tegelen.

 

Amper 18 jaar oud krijgt Frits, destijds woonachtig op de Venloseweg 18 in Tegelen om zich te melden bij het arbeidsbureau in Venlo. Frits wordt verplicht gesteld zich te melden bij de Nationale Arbeids Dienst. Deze dienst, al in 1940 opgestart, was opgezet om werkeloosheid te voorkomen bij de vele werkeloze militairen maar ook om vrijwilligers te werven voor arbeid in Duitsland. Er waren echter maar weinig mensen die zich vrijwillig melden en daarom werd van 1943 de aanmelding verplicht gesteld. Zo dus ook voor Frits Bongaarts.

Frits wordt naar NAD112 gestuurd. Naar Marum in Groningen. Naar kamp Nuis. Hier wordt hij gedurende een half jaar, zijn “diensttijd” loopt op 15 december 1943 af, getraind om in kolonne te lopen. Zij werken bij het aanleggen van wegen en kanalen en in de landbouw. Ook leren de mannen exerceren met een schop aan de schouder. De training in de Nederlandse Arbeidsdienst was uiteindelijk erop gericht om de mannen op te leiden voor het graven van tankvallen en loopgraven aan het oostfront. Aan het einde van de dienstplicht werd de mannen een contract voorgehouden voor deze werkzaamheden. Bijna iedereen weigerde om te tekenen.

Frits keert terug naar Tegelen maar wil onder geen geding voor de Duitsers gaan werken. Hij vat dan ook het plan op om te vluchten naar de westzijde van de Maas, inmiddels bevrijd gebied.

Plannen worden opgesteld en vrienden worden ingelicht. Op 2 december 1944 is het dan zover. Frits heeft met zijn vrienden afgesproken dat als hij veilig aankomt aan de overkant van de Maas, hij met een rode zakdoek zal zwaaien. Zijn vrienden zullen echter tevergeefs wachten op het zwaaien meteen rode zakdoek.

Frits haalt weliswaar de oever van Hout Blerick maar wordt daar opgemerkt door de Duitsers die hem direct onder vuur nemen.

Frits zijn lichaam wordt echter pas op 7 maart 1945 geborgen. Het procesverbaal, opgemaakt op 9 maart vermeld:

Op 6 maart werd mij Simon Andriga, agent der gemeentepolitie te Venlo gemeld dat door enige N.B.S. leden (Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten, een lijk was gevonden van een mannelijk persoon bij de watermolen te Hout-Blerick aan de Maas.

Een dag later gaat de agent, samen met de burgemeester, een rode kruislid en enige NBS leden terug naar de plek waar het lichaam is gevonden.

Hier werd door mij aangetroffen het lichaam van een nog tamelijke jongeman, gekleed in zwemkostuum (zwembroek) met witte gummi riem, een dikke wollen borstrok en hierover een z.g. trainingsblouse, aan de voeten droeg hij zwarte gymnastiekschoenen.

Hij lag op de rug en vertoonde bij nader onderzoek een viertal schotwonden aan de achterkant van het lichaam.

In een zak, vastgebonden met een touw vindt met nog schone was, een portefeuille met papieren met onder andere zijn persoonsbewijs. Zodoende weet men van wie het lichaam is, Frits Bongaarts.

Frits wordt naar het lijkenhuisje in Blerick gebracht. Via de pastoor in Tegelen worden de ouders van Frits ingelicht over het overlijden van hun zoon. Vanwege gebrek aan vervoer wordt het lichaam tijdelijk in Blerick begraven. Later zal het verhuizen naar het ereveld in Loenen.

Met dank aan Loek Bongaarts

 

11. Mathieu Cleophas (1909-1991)

De op 8 maart 1909 geboren Jeu Cleophas komt op een vreemde plaats terecht, zeker vergeleken met de vele andere die zwaar werk moesten verrichten in de vele gieterijen in het Ruhrgebied. Jeu komt namelijk terecht bij de firma Ernst Wiebel in Moenchen Gladbach. De familie Wiebel heeft drie vestigingen in de stad. In een van de vestigingen hebben ze een Electro groothandel. Verder hebben zij zich gespecialiseerd in het vervaardingen van slagwerken voor klokken.

Ook Jeu dient hier, zoals velen, een half jaar contract uit. Beginnende op 11 augustus 1943 eindigt hij zijn werkzaamheden in Moenchen Gladbach op 21 februari 1944.

Na de oorlog trouwt Jeu met Tiny Bisschops, op 1 juni 1991 komt hij te overlijden.

 

12. Baer Pelzer (1916-2001)

Ook de op de Veldstraat 115 wonende Baer Pelzer ( 17.11.1916) moet zich bij het arbeidsbureau Venlo melden voor inzet in Duitsland. Na een gesprek met de heer Holthuis op 17 september 1942 krijgt hij een plek aangewezen in Recklinghausen en wel bij de Deutsche Reichsbahn. Baer wordt ingezet als Betriebsarbeiter oftewel hulparbeider voor de duur van minimaal een jaar.

Hoewel Baer weigert de arbeidsovereenkomst te tekenen wordt hij toch naar Recklinghausen gestuurd. Zonder ook verdere ervaring van treinen wordt Baer Pelzer als Aushilfsheizer op een trein gezet. Hij werd stoker en dat betekende dat hij de trein van voldoende kolen moest voorzien zodat deze bleef rijden.

Inschrijving arbeidsbureau Venlo (Bron: familie Pelzer)

 

Volgens verhalen zou Baer het getroffen hebben met zijn baas. Zijn vrouw smeerde zelfs boterhammen voor de arbeiders. Deze had begrip voor zijn situatie en gunde hem ook van tijd tot tijd een korte vakantie naar Tegelen. Vakantie naar Tegelen betekende korte ontmoetingen met zijn moeder aan de grens waarna hij weer terug moest. Maar hierdoor kon Baer regelmatig zijn smerige kleding verwisselen en schone was meenemen naar Recklinghausen. Ook had hij een verblijfsvergunning voor Recklinghausen zodat we kunnen aannemen dat hij zich redelijk vrij heeft kunnen bewegen.

Zijn laatste aanmerking in zijn rittenkaart is van 12 mei 1943. Baer heeft er dan 8 maanden opzitten. Of hij daarna niet meer is teruggekeerd of vrijgesteld is van werk weten we helaas niet.

Op 23 maart 1945 bombarderen Amerikaans vliegtuigen het station in Recklinghausen waarbij zowel gebouwen als ook de rails zelf totaal worden vernield.

Na de oorlog trouwt Baer met Grit Simons, op 4 juli 2001 komt hij te overlijden.

 

13.- Pierre Stoffels (1918-1992) – haren knippen voor ‘das Deutsches Heer’

Toch een vreemd iets als je onderzoek doet naar Arbeitseinsatz. Na de verhalen waar mensen naar de staalfabrieken, gieterijen en munitiefabrieken zijn gestuurd, past het verhaal van Pierre Stoffels hier minder in.

Op een document van de burgemeester van Konstanz staat namelijk te lezen dat Pierre in dienst kwam bij een kapper. Haren knippen voor ‘das Deutsches Heer’?

Pierre Stoffels, geboren o p 20 januari 1918 op de Spoorstraat 47 verhuist in 1921 naar de Bergstraat 21 in Tegelen. Pierre volgt de opleiding kapper en was, voordat hij naar Konstanz wordt gestuurd, van 1936 al op vijf verschillende plekken aan het werk geweest. In 1942 sluit hij zijn kappersopleiding definitief af.

 

Vanaf 9 maart 1943 wordt Pierre Stoffels ingezet bei Friseur Dietrich, een herenkapsalon aan de Kreuzlingerstraat in Konstanz. Pierre zelf wordt in de Allmanndorferstraat gehuisvest, een wandeling van circa 30 minuten naar zijn werkplek.

Hoe lang hij hier gewerkt heeft is niet duidelijk. Eenmaal teruggekeerd in Tegelen, trouwt hij met Mies Peters en verhuist hij naar Helmond. Samen krijgen ze negen kinderen. Op 23 oktober 1992 komt Pierre Stoffels, na een levenslang kapper te zijn geweest, te overlijden. De kapsalon Dietrich bestaat nog steeds en wordt nu door de kleinzoon van Erich Dietrich geleid.

 

14.- Het verhaal van Josef Hamakers, een zoektocht

Het leek zo makkelijk. Van Josef Hamakers staan op diverse website allerlei informatie. Allemaal komen ze op hetzelfde neer. Josef heeft in de oorlog gewerkt bij Nedinsco in Venlo en is van daaruit naar Jena vertrokken. Daar is hij bij een bombardement omgekomen en begraven. Einde verhaal.

Josef Peter Hamakers, zoon van Silvestor Hamakers en Hubertina Ruijtenbeek, wordt op 25 november 1924 in Tegelen geboren. Josef is hun 8^e kind. Josef Hamakers is een neef van mijn opa Joseph Hamakers.

Volgens zijn zus, mevrouw van Hees-Hamakers, zou Johan op de Tegelse ambachtsschool het beroep fijnbankwerker hebben geleerd. Op school zou hij al gescout zijn door de firma Nedinsco en ze vragen hem in 1939, Johan is dan 15 jaar, of hij bij hun komt werken.

Anno 2024 hebben we geprobeerd alle gegevens die bekend waren over Josef en zijn noodlottig overlijden in Jena nogmaals na te lopen en te kijken of we aanvullingen konden vinden.

Geraadpleegd zijn:

• Dodenboek Venlo
• Mevrouw van Hees – Hamakers
• Reis beschrijving bezoek aan Jena van echtpaar Cruysberg – Hamakers
• Dr. Wimmer, senior manager corporate archives
• Dr. Rüdiger Stutz, Stadtshistoriker Jena
• Jana Müller, Stadtarchiv Dessau
• Website oorlogsgravenstichting.

Zo meldt het dodenboek van de gemeente Venlo:

Josef Peter Hamakers, 20 jaar, smid-bankwerker, geboren op 25 november 1924 te Tegelen, wonende Gasthuisstraat 42 te Tegelen, op 17 maart 1945 te Jena omgekomen. Laatste rustplaats op het ereveld te Loenen, vak E, grafnummer 169.(1)

J.P. Hamakers was tijdens de oorlog werkzaam bij de Nedinsco in Venlo. Hij werd als dwangarbeider naar het moederbedrijf Carl Zeiss in Jena geplaatst. De Nederlandse dwangarbeiders woonden in Jena en mochten gaan en staan waar zij wilden. Hamakers heeft waarschijnlijk in de voormalige Borgstrasse gewoond. Volgens het overlijdensbericht woonde hij Am Hirschberg nr. 3. Bij luchtalarm moesten de dwangarbeiders de schuilkelder net buiten het terrein van Carl Zeiss ingaan. Daar sloeg op 17 maart 1945 ‘s middags een blindganger in. Hamakers ligt met nog 14 Nederlanders begraven in een massagraf op het Nordfriedhof in Jena, grafveld 17. Daar staat ook een gedenksteen met de namen en geboortedata en een gedenksteen van de Carl Zeiss Stiftung.2)

 

De bevestiging dat Sef inderdaad bij Nedinsco heeft gewerkt vinden we in een brief van de Gemeente Tegelen. Op 20 juni 1950 schrijven zij een brief naar het Hoofd van de Dienst Identificatie en Berging in Den Haag dat Sef Hamakers als machine bankwerker bij Nedinsco in Venlo werkte. Op 18 juni 1943 werd hij, op last van de directie, naar Jena gestuurd.

Vreemd genoeg loopt het onderzoek over het verblijf van Sef bij de firma Carl Zeiss vast. Hoewel de archiefmedewerkers hun best doen om bewijs te vinden dat Sef Hamakers inderdaad bij deze firma heeft gewerkt kan men nergens het bewijs vinden. Talloze mailtjes worden op en neer gestuurd. Tot dat opgemerkt wordt dat op het monument welk is opgericht voor de omgekomen Nederlanders ook de naam van Peter Faessen staat, een Venlonaar die ook in Jena heeft gewerkt. Omdat beide bij hetzelfde bombardement zijn omgekomen is het zeer waarschijnlijk dat beide ook bij elkaar gewerkt hebben.

En inderdaad, tijdens onderzoek bij de naam Faessen in het archief van Carl Zeiss blijkt dat beide niet alleen samengewerkt hebben maar ook in hetzelfde kamp gewoond hebben. Beide woonden in kamp 3 aan de Hirschberg 3 straat in Jena. Peter Claessen,als ongeschoold personeel, was werkzaam aan een stanzmachine terwijl Sef Hamakers verrekijkers moest afstemmen, een meer precies werk.

In de handgeschreven personeelslijsten, aanwezig in het archief van de gemeente Jena werden beide namen gevonden. Zowel Claessen alsook Sef Hamakers zijn vanaf 19 juni 1943, een dag na aankomst in Jena, al ingezet.

 

Woonadres

Hier heeft Dr. L. Stutz op ons verzoek onderzoek naar gedaan. Am Hirschberg 3 was een adres waar zowel woonblokken stonden als ook werkkampen voor de firma Carl Zeiss maar ook voor de firma Schott, een grote producent van glaswerk in Jena. In de adresboeken van Jena uit de jaren veertig komt de naam Hamakers niet voor maar volgens Stutz is dat niet verwonderlijk. Ook in het archief van de firma Schott komt de naam van Josef Hamakers niet voor.[1] Sef Hamakers woonde in kamp 3.

 

Overlijden vader Silverster Hamakers

Op 3 december 1944 komt de vader van Sef, Silvester Hamakers, te overlijden. Ondanks een schriftelijk verzoek van de familie aan de directie van Carl Zeiss om Sef naar huis te laten komen zodat hij bij de begrafenis kan zijn komt er geen antwoord uit Jena. Sef zal niet meer levend naar Tegelen komen.

 

 

Lager 3 wordt de dodelijke val voor Josef Hamakers

Volgens gegevens zou Josef Hamakers op 17 maart tijdens een bombardement zijn omgekomen. Bovenstaand overlijdensbericht bevestigt dit inderdaad. Josef wordt tijdens een bombardement in Hal 3 dodelijk getroffen.

 

Op 17 maart 1945 werd Jena rond het middaguur tussen 13:01 en 13:25 uur aangevallen als “secundair doel” door 71 B-17-bommenwerpers van de 1st Air Division met in totaal 220 ton aan bommen. Het betrof 210,7 ton aan GP-bommen (Algemeen Gebruik), gecombineerde explosie- en granaatbommen die gericht waren op zowel gebouwen als mensen. Daarnaast waren er 9,4 ton aan brandbommen. De luchtafweer was zwak, Duitse jachtvliegtuigen waren niet actief. Het aangegeven doelwit van de aanval waren de Zeiss-fabrieken. Ongeveer 400 explosieven troffen het station Saalbahnhof, Jena-Ost, Steinweg, Anger, Frauengasse, Luthergasse en het plein voor het Kupferhütchen, de Zeiss-fabriek (6-10 bominslagen) en het Schott-fabriek. 54 huizen werden vernietigd en 82 zwaar beschadigd. Er vielen 138 doden (waaronder vele gevangenen en dwangarbeiders), 210 ernstig gewonden en 148 lichtgewonden, evenals 12 vermisten.

 

Volgens gegevens uit 1945 hebben Nederlanders, wie is onbekend, die in Jena verbleven cq woonden een stuk grond gekocht hebben op het kerkhof van Zwätzen om daar een laatste rustplaats voor de omgekomen Nederlanders te creëren. In september 1983 plaatst ook de firma Carl Zeiss een herinneringssteen bij de herinneringsplek.

 

Begraven in een massagraf

Uit deze schriftelijke verklaring van de firma Henri Bornhauser blijkt Josef Hamakers niet te zijn begraven maar, samen met zeven andere Nederlanders, te zijn gecremeerd. De as van alle acht werd in een urn gedaan en begraven op de Noord begraafplaats in Jena.

Henri Bornhauser uit Dessau was begrafenisondernemer en in die hoedanigheid belast met het begraven van alle niet-duitse oorlogsslachtoffers.[2]

In januari 1949 worden pogingen ondernomen om de lichamen cq urn terug te halen naar Nederland.

 

 

Uiteindelijk,2 jaar later, in 1951[3], komt de urn met de as van de omgekomen arbeiders terug naar Nederland. De oorlogsstichting laat alle families weten dat het onmogelijk is om de as te splitsen en vraagt toestemming om urn op de erebegraafplaats in Loenen te mogen begraven.

Alle families, dus ook de familie Hamakers, gaat hiermee akkoord.

[1] Maar zoals boven beschreven in het archief van de stad Jena.

[2] Bron: Stadtarchiv, Dessau

[3] Mogelijke oorzaak is dat Jena na de oorlog in de Russische zone ligt en dat communicatie vermoeilijkt werd.

 

 

 

 

 

 

 

15.- Cornelis Houthooft (1907-1945)

Cornelis Houthooft werd 21-02-1907 in Tegelen geboren en overleed op 25-02-1945. Hij was een zoon van Octavius Franciscus Houthooft die 29-04-1862 werd geboren in Helmond en Maria W.G. Ververgaart die 29-08-1871 werd geboren in Tegelen. Zij waren 03-08-1896 in Tegelen gehuwd. De vader overleed op 26-11-1940 en zijn moeder op 03-07-1943, beiden in Tegelen.

Cornelis had een oudere zuster Adelheid Houthooft *31-03-1897 die in 1923 in Amsterdam huwde met Herman van den Heuvel uit Amsterdam (1898-1987).
Hij had ook een jongere broer Hubertus Marie (Bér) Houthooft *07-02-1913 Asten. Deze huwde 25-04-1939 met Johanna M.Hermkens. die dan 27 jaar is. In brieven van de gemeente Tegelen uit 1958 woonde deze broer dan op de Zandstraat 24 in Tegelen. Bér is in 1975 overleden en zijn vrouw in 1996. Een kindje stierf na 12 dagen in 1904. Of er nog meer kinderen waren is mij [Sjeng Ewalds] niet bekend.

In een brief aanwezig bij het Nationaal Archief van de OGS uit 1958 van de politie-korpschef C.L.van Hintem uit Tegelen staat: Eind 1940 is hij door bemiddeling van het Gewestelijk Arbeidsbureau te Venlo als grensganger te werk gesteld in een drukkerij te Mönchen-Gladbach of Rheindahlen. Hij was typograaf van beroep. Tot 12-09-1944 was hij als grensganger in Duitsland werkzaam. Op die dag trad hij in het huwelijk met de Duitse Maria Thilmanns en vestigde hij zich aldaar. Tegen het einde van de oorlog kwam hij bij een bombardement om het leven. Voor zover bekend werd zijn lijk eerst enige maanden later gevonden. De politieman vond het in zijn brief geen echte gedwongen tewerkstelling, uitgezonderd een aanwijzing door het gewestelijk arbeidsbureau. Cornelis ligt begraven op het Friedhof in Mönchengladbach-Rheindahlen.

Zijn naam staat niet op de lijst met oorlogsslachtoffers van de Heemkundige Kring Tegelen en ook niet in het Dodenboek van Venlo. Hij staat wel op de site van de OGS (Oorlogsgravenstichting).

 

16. – Frans Meijboom – vrijwillig op de trein

Onderstaande informatie is afkomstig uit een gesprek met Margriet Schouren-Meijboom en Jos Meijboom over de Arbeitseinsatz van hun vader in Duitsland. Interviewers: Jos Wolbertus en Sjeng Ewalds

Als Margriet en Jos aan hun verhaal beginnen worden we gelijk herinnerd aan een ander verhaal, het verhaal van Baer Pelzer (buurjongen van Frans), dat wij al eerder (zie hierboven onder nummer 12.) hebben geplaatst.

Beide heren hebben gewerkt in Recklinghausen, beide als stoker op een trein, beide konden met enige regelmaat terugkeren naar de grens in Tegelen om schoon wasgoed en andere zaken op te halen cq te ruilen. En beide komen niet voor op de website van het Nationaal Archief betreffende arbeidsinzet.

Het grote verschil is wellicht dat Frans Meijboom vrijwillig is gegaan en Baer Pelzer, via het arbeidsbureau in Venlo naar Recklinghausen is gestuurd. Maar de overeenkomsten zijn opvallend, mogelijk hebben beide elkaar vaker ontmoet in Recklinghausen. Tenslotte was het de heren vrij om in hun eigen tijd door de stad te slenteren. Maar zeker weten doen we het niet.

 

Frans Meijboom

Frans Meijboom wordt 27-07-1914 geboren in Tegelen op de Venloseweg. Bij het begin van de oorlog woont het gezin op de Veldstraat 117. Vrijgezel Frans werkt bij het begin van de oorlog in de steenfabriek van Canoy-Herfkens.

In de loop van 1942 meldt hij zich vrijwillig bij Arbeidsbureau. Onderduiken was geen optie voor Frans want daar was hij te ongedurig voor, vond men. De kans dat hij, zonder het zelf te willen, het onderduikadres zou verraden was groot. In tegenstelling tot zijn 2 jaar jongere broer Harie, die er wel voor koos om onder te duiken.

Frans krijgt het aanbod om in Recklinghausen te gaan werken bij waarschijnlijk de Reichsbahn, de latere Bundesbahn. Recklinghausen ligt op 100 km van Tegelen in het noordelijk deel van het Ruhrgebied. Een betaalde baan als stoker op de locomotieven. Niet voor personenvervoer maar hoofdzakelijk voor goederen zoals kolen, vooral voor de enorme staalindustrie in het Ruhrgebied. Stoker was een eenvoudig maar zwaar beroep, doel was om de stoomlocomotieven te voorzien van voldoende brandstof. Dit bleef hij doen tot het einde van de oorlog.

Na de oorlog spreekt Frans zelden of nooit over zijn periode in Recklinghausen. Terwijl ook hij toch ook geconfronteerd moet zijn met de regelmatige bombardementen op de stad en de spoorwegen. Zo af en toe vertelde hij wel eens een anekdote. Documenten of foto’s over de oorlogsperiode zijn er niet. Hij mocht overigens eenmaal per maand naar huis op zondag en eenmaal in de 14 dagen mocht hij tot aan de grens komen. Logischerwijs zal dat wel Kaldenkirchen zijn geweest. Zijn vader of een van zijn broers kwamen dan naar Kaldenkirchen en dan konden ze hem dingen meegeven en hij kon dingen afgeven zoals  kleding en eten maar ook sigaretten.

De arbeiders op het spoor hadden meer vrijheid dan mannen die in de grote fabrieken in de oorlogsindustrie moesten werken. Waar deze vaak opgesloten zaten in kampen mochten Frans en anderen ‘s avonds ook op stap gaan, naar de film of naar de cafés.
Zoals in de inleiding geschreven werkte Baer Pelzer uit Tegelen,  ook in Recklinghausen op het spoor. Of ze ooit samengewerkt hebben weten de kinderen niet. Andere namen zoals Sjraar Koppers en ene Gitmans vallen ook.

Frans heeft wel verteld dat hij een keer in een bomkrater was gevallen en zijn been had gebroken. Ook vertelde hij eens dat hij moest invallen voor een collega maar op het laatste moment hoefde het toch niet. Laat nu net die trein gebombardeerd zijn.

 

Aanval geallieerden op Recklinghausen 

 “Als ich am Morgen nach dem furchtbaren Angriff in die Trauerhalle kam, lagen dort auf dem Fußboden die Leichen der Bombenopfer. Für die vielen Toten konnten so schnell keine Särge beschafft werden. Es war auch kein Totengräber mehr da, der die notwendigen Gräber hätte ausheben können. […] Der NS-Oberbürgermeister und der Polizeipräsident waren geflohen, weil die Amerikaner anmarschierten.”

(Georg Möllers)

Volgens Jos en Margriet zou Frans rond mei 1945 zijn terug gekomen uit Duitsland. Of dit klopt is niet zeker. Vanaf maart 1945 wordt Recklinghausen en omgeving zwaar gebombardeerd. Deze bombardementen leiden tot talloze (burger) slachtoffers. Ook de spoorwegen worden zwaar getroffen. De bombardementen zijn de voorbereiding van de grondaanval die eind maart begin april begint. Uiteindelijk wordt Recklinghausen op 4 april 1945 bevrijd.

Hij heeft gelukkig geen trauma’s overgehouden aan het oorlogsgebeuren. Hij was een levensgenieter zeggen zijn kinderen. In mei 1951 trouwt Frans met Truus Beijers (1921-2005) uit Belfeld en samen krijgen ze drie kinderen. Na eerst een woning op de Betouwstraat te hebben betrokken, verhuizen ze in 1956 naar de Ruys de Beerenbrouckstraat.

Frans gaat na de oorlog werken bij de gemeente Tegelen. Tegenwoordig zou men Frans een mensen-mens noemen. Excelsior, kerkkoor, buurtvereniging de Drie Kronen, carnavalsvereniging de Kleitrappers, toneelvereniging Tosjopa, ’t Zaelke, sporthal, waar wat te doen was, was Frans ook. Op 26-01-1997 is hij op de leeftijd van 82 jaar overleden.

 

Het gedicht

Na zijn overlijden vindt hun moeder in de portemonnee van Frans een briefje met een gedicht. Het lijkt een dameshandschrift. Onderaan het gedicht van twee kantjes staat: Bewaar dit zo lang als jij er bent. Frans heeft het blijkbaar zijn hele leven in zijn portemonnee bewaard.

Bij navraag bij het NIOD, het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie, blijkt dat het gedicht in geheel Nederland werd gekopieerd en verspreid. Soms met kleine plaatselijke aanpassingen. Helaas is ook bij het NIOD niet bekend wie de schrijver is.

 

Sjraar Koppers

Sjraar Koppers van de Grotestraat heeft bij hun vader op dezelfde trein gezeten. Na de oorlog, na zijn huwelijk woonde deze op de Plechelmusstraat in Tegelen. Sjraar vertelde wel vaker over Duitsland, zegt Jos. Bv als ze met de trein onderweg waren, kwam het voor dat geallieerde vliegtuigen de trein onder vuur namen. In de loop van de oorlog gebeurde dit steeds vaker. Dan moest men dekking zoeken ergens langs het spoor. Voor die gelegenheid hadden ze altijd wat kolen opzij gelegd. Die ruilden ze dan snel bij de boerderijen-huizen langs het spoor voor voedsel of sigaretten. Want ze kregen wel eten maar wat aanvulling was wel gewenst.

 

17.- De neven Joseph (1909-1945) en Alphons (1908-1994) Kreykamp

Joseph Pierre Franciscus Kreykamp werd 27-08-1909 geboren in Tegelen. Hij was een zoon van Jakobus Lodewijk Franciscus (Frans) Kreykamp en Maria H.V.H.(Trinette) Houtmortels.
Hij is 2 januari1945 om het leven gekomen in Dernbach Duitsland, een plaatsje dat dicht bij Frankfurt am Main ligt, op 190 km van Tegelen. Hij was niet gehuwd. Hij werd begraven op het Gemeinde Friedhof in Dernbach.

Hij woonde volgens het Dodenboek Venlo van 29-10-1941 tot 17-2-1944 op Kerkstraat 3 in Tegelen. Zijn vader, die op “Sevenster” in Steyl woont, schrijft in een brief dd 27-7-1950 aan de Dienst Identificatie en Berging in Den Haag: “Mijn zoon, de Sergeant der Infanterie Joseph P.F. Kreykamp, was na de intrekking der invrijheidsstelling van Nederlandse krijgsgevangenen in Duitschland ondergedoken, en werkzaam van een door zijn broer geleide tabaksfabriek aldaar. Op 2 januari 1945, werd hij, rijdende in een auto nabij Montabaur (Westerwald) door geallieerde vliegers gedood en op het kerkhof in Dernbach begraven, welk graf is aangeduid door een wit kruis, dat zijn naam draagt. “Sterbeurkunde” sluit ik hierbij in. Ik verzoek u mij te willen mededeelen, of het mogelijk zal zijn het stoffelijk overschot op vaderlandsche bodem te begraven.” Een antwoord op de brief is er niet. Zijn naam staat vermeld op het oorlogsmonument in Tegelen op de Raadhuislaan. Bij het Nationaal-Archief Dwangarbeiders komt de naam van Joseph Kreykamp niet voor.

Wel wordt er tweemaal de naam genoemd van een andere Kreykamp. Alphons Kreykamp *07-01-1908 Tegelen, woonde in Den Haag. Hij verblijft in januari 1945 in het Maria Johanna Hospital in Rees am Niederrhein. Rees ligt 90 km van Tegelen tussen Xanten en Emmerik.

Waar hij gewerkt heeft staat er niet bij vermeld, maar het zal in de buurt van Rees zijn geweest. Het is een neef van de in 1945 overleden Joseph Kreykamp
Op 21-4-1964 werd hij tot Officier Orde van Oranje-Nassau benoemd. Hij woonde toen in Den Haag. Hij werkte toen als hoofdadministrateur bij het Ministerie van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen (OKW). Hij is 10 juni 1994 overleden in Den Haag.

 

18. Wilhelm Jozef Martens (1918-1950) – twee letters die het verhaal totaal veranderen

Onderstaand is opgetekend met de volledige instemming van familie van de overleden Wilhelm Martens. Ook is er toestemming voor publicatie gegeven.

Werken tijdens de Duitse bezetting wordt opgedeeld in twee periodes, de eerste periode waarin de arbeiders vrijwillig naar Duitsland gingen en de tweede periode waarin, voornamelijk mannen, via oproepen van het Gewestelijk Arbeidsbureau of door middel van razzia’s verplicht werden in de oorlogsindustrie te gaan werken.

Bij Wilhelm Martens verloopt het iets anders. Wilhelm gaat vanaf juli 1940, amper een maand na de inval en naar eigen zeggen via bemiddeling van het GAB Venlo, werken bij de firma Smits in Kempen (bron: Proces-verbaal opgemaakt 18 oktober 1945). In deze periode is er nog geen dwang of verplichting van de bezetter om in Duitsland te gaan werken.

De firma werkte voor de Wehrmacht en bouwde in alle bezette gebieden barakken voor de verschillende kampen. Volgens het genoemde PV verklaart Martens dat hij tot 1942 in Kempen heeft gewerkt en pas in 1942 naar Oekraïne werd gestuurd om daar mee te helpen om barakken te bouwen.

In een proces verbaal, opgemaakt in april 1945, verklaart Martens dat hij in februari 1941 in Polen heeft gewerkt en wel in de plaatsen Lemberg, Winitza en Sjitomir (Plaatsnamen overgenomen van PV) om daar barakken te bouwen.  Dat hij in december van dat jaar naar Kulmbach is gereisd is niet terug te vinden in het pv, of hij dit bewust niet verteld heeft of dat hij het eenvoudig vergeten was weten we niet. Documenten die we terugvinden in het Nationaal Archief wijzen duidelijk uit dat hij in december 1941 in Zuid-Duitsland heeft gewerkt.

Het is dit verblijf dat het verhaal een andere wending krijgt dan voorop werd verondersteld. Twee kleine letter, O.T., blijken dat de zoektocht een andere richting inslaat. Via via komen we in contact met de enige nog in levende zoon van Wilhelm Martens en deze is bereid om ons openbaarheid in het oorlogsverhaal van zijn vader te geven. En dit met zijn toestemming te plaatsen.

 

Het verhaal

Net na kerstmis 1941 besluit Willem Martens, Vindelsweg 21 later Nachtegaalstraat 206, te vertrekken naar Kulmbach, een klein plaatsje in Beieren, een uur rijden naar de Tsjechische grens. Hij werkt dan al anderhalf jaar voor een bedrijf in Kempen welk in opdracht van de Wehrmacht timmerwerk in alle bezette landen verricht. Hij heeft daarvoor een “Aufenthaltsgenehmigung” gekregen van het Landesratambt in Kempen – Krefeld  Hij arriveert in Kulmbach op 28 december en neemt intrek in een pension Angermann op de Obere Stadt nr 9.

Als we de documenten bekijken die het nationaal archief ter beschikking heeft gesteld zien we maar weinig aanknopingspunten wat hij in Kulmbach heeft gedaan.

Gelukkig kunnen we gebruik maken van de kennis van het archief van Kulmbach welke na enkele weken zoeken nog een paar documenten tevoorschijn heeft weten te krijgen. Documenten met die bijzondere vermelding O.T. Een vermelding die makkelijk over het hoofd zou kunnen worden gezien.

O.T. staat namelijk voor Organisation Todt, genoemd naar Fritz Todt. Deze organisatie, die later onder persoonlijk toezicht van Hitler stond, was een soort denktank die voor grote projecten oplossingen zocht. Zo zijn ze verantwoordelijk voor plannen voor de autowegen, de vliegvelden en de Atlantik Wal.

Martens, timmerman van beroep, heeft waarschijnlijk in de Plassenburg, een kasteel in Kulmbach en het hoofdkwartier van de O.T., herstelwerkzaamheden moeten verrichten.

Vreemd genoeg wordt over dit verblijf in de later afgenomen proces-verbalen niets vermeld.

 

Weer terug in Nederland

Terug gekeerd in Nederland blijft hij werken voor de firma in Kempen en in maart 1942 wordt hij naar Oekraïne gestuurd om daar, naar eigen zeggen, een partij hout op te halen. Echter aangekomen in Oekraïne blijkt dat ze daar barakken moeten gaan bouwen. Martens meldt zich echter ziek en wordt in juli 1942 teruggestuurd naar Nederland waar hij, wederom naar eigen zeggen, onderduikt.

Volgens eigen verklaring meldt Wilhelm Martens zich in januari 1943 weer bij het arbeidsbureau, volgens hem heeft hij moeilijkheden zijn gezin te onderhouden en moet er geld worden verdiend.

Het arbeidsbureau Venlo stuurt hem naar het arbeidsbureau in Kempen die hem in Süchteln te werk stellen. Hier blijft hij tot oktober 1943. Eind oktober besluit hij weer onder te duiken echter op aandringen van de firma in Süchteln wordt hij gezocht. Op 23 februari wordt hij door enkele leden van de Sicherheitsdienst in Maastricht opgepakt. Het arbeidsbureau wilde Martens nu dieper in Duitsland plaatsen echter, wederom volgens verklaring PV 18 oktober 1945, werd hij geholpen door ene Holthaus, een Duitser die op het arbeidsbureau werkte. Deze beloofde hem een plek als bewaker van het vliegveld in Venlo.

Hiervoor dient hij eerst een opleiding te volgen bij het werkcommando in Zeist waar hij opgeleid wordt voor de Schutz- und Wachdienst. Op 1 april 1944 werd Martens geplaatst in Venlo. Omdat hij in eerste instantie weigerde om dit werk te gaan doen werd hij door Oberscharfführer Reibert gedreigd over geplaatst te worden naar kamp Amersfoort.* Hij verklaart onder dwang in Venlo te zijn geplaatst.

*: Martens verklaart tijdens de diensten een karabijn te hebben gedragen welke hij in Tegelen had gevonden. Hij had namelijk gezien dat soldaten begin mei deze karabijn met patronen begraven hadden bij de sigarenfabriek van Feijen. Op 18 mei 1940 zou hij deze opgegraven hebben.

 

Op 17 april 1945 controleert de politie Tegelen deze laatste bewering. Bij navraag bij de chef bemiddeling arbeidsbureau Venlo verklaart Jacob Driessen dat het arbeidsbureau dat iedereen die bij de Wach- und Schutzdienst op het vliegveld werkte dit geheel vrijwillig en op eigen verzoek deden.

Op 22 augustus duikt Martens wederom onder, nu met succes, hij wordt niet gevonden.

Op 6 maart 1945, Bevrijdingsdag voor Tegelen, wordt Martens gearresteerd en geplaatst in de gevangenis in Steyl.

Hier legt hij verschillende verklaringen af onder andere van het vinden van de karabijn. Ook verklaart hij nooit lid te zijn geweest van de NSB. In zijn in beslag genomen documenten is ook geen NSB lidmaatschapskaart aangetroffen. Ook zou hij meegeholpen hebben schuilplaatsen te hebben gebouwd voor onder andere een schrijfmachine en een radio. Verder heeft hij zich vrijwillig aangemeld om mijnen te ruimen.

Bij de in beslag genomen documenten zit onder andere een proces verbaal uit Zeist waarin hij gezocht wordt omdat hij zich niet meer gemeld heeft om dienst te doen op het vliegveld in Venlo. Ook een “Personalausweisbuch für Wachmannschaften der Wachabteilung” wordt aangetroffen. Ook een verklaring voor extra levensmiddelen tijdens de opleiding in Zeist wordt geregistreerd.

Op 17 september 1945 schrijft Martens een brief naar de Militair commissaris met het verzoek voor vrijlating.

Zijn argumenten:

• Hij gedwongen werd in Duitsland te gaan werken
• Hij zich daar ziek meldde omdat hij niet wilde werken
• Dat hij vanwege de armoede in zijn gezin weer was gaan werken
• Hij schuilplaatsen heeft gemaakt voor het verzet
• Hij in twee maanden tijd 1000 mijnen heeft geruimd
• Hij dringend nodig is op zijn vader’s aannemersbedrijf
• Hij veel spijt heeft

Twee maanden na zijn verzoek, op 27 november 1945 wordt Wilhelm Martens vrijgelaten. In verband met zijn oorlogsverleden wordt hem het Nederlanderschap ingetrokken.

Op 13 september 1950 komt Wilhelm Martens, door een val van een trap, te overlijden.

Bron: documenten vrijgegeven door het NIOD aan directe familie

.

 

19.- Frans Engelen (1927-1992) – Vriendschap ontstaat

Veel ellende is te lezen in de verhalen van de fabrieken waar de arbeiders in de jaren 1940 – 1945 naar toe werden gezonden. In het bijzonder die fabrieken die direct betrokken waren bij de oorlogsindustrie. De munitiefabrieken, de wapenfabrieken, de brandstof fabrikanten enzovoorts. Controle op de locatie was streng, arbeiders werden niet goed behandeld (wantrouwen stond voorop) en huisvesting was minimaal.

Maar het kan ook anders. Een bewijs daarvan is Frans Engelen. Na de oorlog een bekende naam in de wijk op de Heide. Buurtvereniging, Boereraod, ’t Tremke, wijkraad. Verenigingen die Frans een warm hart toedroeg. Frans groeide niet op de Heide op maar in de Koningstraat in Tegelen.

Vermelding Nationaal archief

Het was maar een kleine vermelding in de duizenden formulieren die het Nationaal Archief op hun website plaatste. Tussen de lijsten die betrekking hadden inschrijven van de Krankenkasse Harburg die 201 Nederlanders en 185 onbekende nationaliteiten bevatte stond Frans Engelen, geboren 22.01.1927. Verder vermelding dat hij tot 15.09.1945 bij Heinrich Glade in Klecken 2 gewerkt had. Een opmerkelijk datum 15 september 1945 temeer omdat Hamburg en omgeving als in mei 1945 bevrijd was. Was er geen vervoer naar Nederland? Had Frans het naar zijn zin daar?

Verder was er nog een kaart te vinden dat hij inderdaad in de gemeente daar was ingeschreven. Meer info was er niet.

Een verzoek aan het gemeentelijk archief van Rosengarten, de gemeente waar Klecken tegenwoordig onder valt, levert niet veel op. Medewerkster Stefanie Sardoch stuurt ons een bladzijde uit een oud adresboek van Klecken waar Heinrich Glade wordt genoemd. Hij blijkt boer te zijn. Frans Engelen is dus op een boerderij terecht gekomen in een plaatsje onder Hamburg met in die tijd 623 inwoners.

Op internet blijkt dat er nog een familie Glade in Klecken woont. Ze bezitten een stoeterij. Als we bellen neemt Andre Glade de telefoon op. Ach ja, der Franz. Natürlich,alsof hij over een oude bekende spreekt. Frans blijkt bij de opa van Andre Glade te hebben gewerkt. Hij belooft ons te informeren en ons terug te mailen. Welk hij ook doet.

Andre Glade, de achterkleinzoon van de in het adressenboek genoemde Heinrich Glade kan zich Frans engelen niet meer herinneren. Maar zijn opa, Friedrich Glade nog wel.

 

Het blijkt dat Frans terecht komt bij het echtpaar Heinrich en Martha Glade. Beide bezitten een grote boerderij die aan de buitenkant van Klecken ligt. Inwonend is ook de zoon Friedrich Glade, geboren in 1921.

 

 

Het klikt tussen de familie Glade en Frans Engelen. Wellicht dat de leeftijd van de zoon Friedrich een rol heeft gespeeld maar uit de verhalen van Klecken blijkt dat Frans het naar zijn zin heeft in het kleine dorpje.

Maar niet alleen met de boer en de boerin klikt het, ook met de plaatselijk smid, de familie Stolze ontstaat vriendschap.

 

Als Frans in 1949 uiteindelijk weer naar Tegelen komt blijven de contacten bestaan. In tegelen trouwt hij met Toos Smeets en met haar en de kinderen bezoeken zij met enige regelmaat beide families in Klecken. De familie Stolze komt zelfs nog een keer naar Tegelen om te kijken waar de familie Engelen woont. Ook na het overlijden van Heinrich Glade blijft het contact met Friedrich en nadien Andre bestaan.

 

Na het overlijden van Frans in 1992 blijft ook de zoon Peter Klecken bezoeken.

 

Een uitzondering. Dat kunnen we wel stellen. Het verblijf en de verzorging bij de plaatselijk boer en en smid moet erg goed zijn geweest. Zo goed dat er een vriendschap ontstond die nog vele jaren stand hield.

 

20.- Sjeng Lemmen bij Gebr. Meinerts IJzergieterij in Velbert 

Joannes (Sjeng) Lemmen was geboren op 28-11-1909 in Belfeld. Hij huwde in 1943 met Fien Leenen en zij woonden op de Roermondseweg 154 in Steyl. Sjeng werkte in de drukkerij van het Missiehuis. Op 7 november 1944 werd de oudste dochter Mariet geboren.
Om aan de Arbeidseinsatz te ontkomen dook Sjeng onder. Hij verstopte zich in de tuinderskassen in Egypte. Hij zat daar samen met Dre Leenen, een broer van zijn vrouw, deze was bij de marechaussee.
Dre Leenen was gehuwd met Mia Hoeymakers en ook 2 broers van Mia, Theo en Sjors Hoeymakers zaten er ondergedoken. Fien, met de dochter Mariet zaten in de kelders van het Josephklooster aan de Waterloostraat om te schuilen tegen de beschietingen vanaf de overkant van de Maas.
Helaas werden ze in Egypte eind november 1944 opgepakt waarna ze naar Duitsland overgebracht werden waar hij in Velbert, in de buurt van Wuppertal terecht kwam, ongeveer 90 a 100 km van Tegelen verwijderd. Na het overlijden van zijn vader vond zijn zoon Mart bij het opruimen enkele brieven die zijn vader had verstuurd vanuit Duitsland. Of die brieven zijn aangekomen is niet geheel duidelijk. In de brieven noemt hij ook de namen van andere Tegelse mannen en in een brief vertelt hij ook hoe hij de reis heeft ervaren. Uiteraard geeft hij ook aan zijn vrouw en dochtertje te missen.
Zijn vader vertelde er niet zo veel over. Een enkele keer maakte hij er opmerkingen over.

In een brief van 15-1-1945 vertelt hij over zijn reis naar en verblijf in Velbert.
Nadat zij opgepakt waren moesten ze van Tegelen uit te voet naar Kaldenkirchen, dat was ’s-maandagsmorgens.

“Daar zijn we twee dagen en nachten gebleven. ’s-Avonds ging het de trein in en toen na een reis van 36 uur kwamen we tegen den morgen in Wuppertal aan. Daar zijn we een dag of vier gebleven. Hier werden we gesplitst. Ook André Leenen en de gebroeders Hoeymakers gingen daar van mij af. Ik bleef toen nog over met Baer Thissen uit Nabben, Baer Kreykamp uit Nabben, Jeu van Heel uit Steyl, Gerard Kessels van Steyl, Theo Poeth uit de Spoorstraat, Herman Joosten uit de H.Hart-parochie en Henri Raeskin uit Tegelen. Waar André vanuit Wuppertal heengegaan is, weet ik niet. Ik heb hem niet meer te pakken kunnen krijgen. Wij zijn met zijn allen naar Velbert gegaan in een vrachtwagen en daar aangekomen zijn we met z’n vijven tezamen in een (schrik niet) ijzergieterij komen te werken. Die vijf waren Baer Kreykamp, Baer Thissen, Theo Poeth, Henri Raeskin en ik. Wij kwamen hier in een barak te liggen met zeven Italianen. Toen we zoowat een maand hier waren kregen we weer nieuwe gezichten te zien, er arriveerden hier aan de fabriek ongeveer 20 mannen en jongens uit Roermond. Die werken hier nu ook bij ons in de fabriek en liggen ook bij ons in de barak, dus nu hebben we gezelschap genoeg. Maar nou staat de zaak zoo. We staan hier met ons zondags pakkie aan en hebben verder niets als een heel dunne overall. Nu ga ik maar werken met de overall over de onderbroek en dat is niet zo erg warm vooral op het ogenblik. Hier ligt de sneeuw wel een halve meter dik en het vriest dat het kraakt. Nu maken we hier vormen en gieten en dat is werken als een paard. Het eten is wel tamelijk goed maar het is te weinig. We krijgen ook nog 2 sigaretten per dag, dat is om de 12 dagen een pakje van 24 stuks. Deze worden dan dadelijk verruild voor brood. Voor geld is hier niets te koop, maar voor sigaretten en tabak krijg je alles. Een brood van 1,5 kg kost hier zwart zonder bon 75 Mark of 15 sigaretten. Dus je ziet wat voor waarde sigaretten hier hebben. Maar goed dat jij me nog flink wat shag in de koffer gestopt had maar deze is ook al ongeveer op. We hebben honger zoals ik nog nooit van mijn leven gehad heb. Nou wou ik eens vragen of het zou lukken om ook door tusschenkomst van een Broeder of Pater van het Missiehuis een pakje gestuurd zou kunnen krijgen met het hoognoodige wat ik direct zal opnoemen erin. Die zou je dan aan Br. Gottlieb misschien mee kunnen geven en dat die dat dan in Duitschland op de post doet. Als dat lukken zou, moet je me indien mogelijk sturen het volgende: Op de eerste plaats shag, zoveel als je missen kunt, flink wat sigaretten als het kan, eigen teelt is ook al goed, het mag ook pijptabak zijn, dan een flink stevige overall, als het kan een paar flinke stevige werkschoenen b.v. die met die rubberzoolen die ik het laatste gekregen heb. Een of meer paar stevige dikke sokken met wat stopgaren en een stopnaald, die goeie werkbroek die daar nog is van mij en een oude jas om zo tusschendoor nog eens aan te doen. En een paar oude sporthemden om met werken onder de overall aan te doen.
Enfin je vraagt maar eens aan Br. Gottlieb of een andere Broeder hoe zwaar dat je zoo’n pakje mag maken en dan kijk je maar wat je erin krijgt. Op de eerste plaats moet je denken aan shag en sigaretten. Want één sigaret is één boterham. En dan de werkbroek en overall, je weet wel die goeie dikke die daar nog ligt, als hij te groot is zal ik wel zien dat ik hem omgenaaid krijg, ook een doos schoenpoets en wat naaigaren. Een paar veiligheidsspelden en wat witte hemden knoopjes en een paar groote en kleine zwarte knopen zijn ook wel handig. Je kijkt maar wat je nog te pakken kunt krijgen. Het plaatsje Velbert ligt 14 Km van Wupperthal af en ongeveer 20 Km van Essen. Wat de bommen aangaat is het hier nogal veilig, tenminste tot nog toe. Hier zijn wel eens een paar bommen gevallen maar zoolang als wij hier zijn nog niet. We slapen zoo maar in een houten krib op wat stroo, we hebben ieder een deken gekregen en een van ons zelf en dan de heelen nacht door houden we de kachel aan dus kou hoeven we s’nachts niet te lijden.
Om levensmiddelen durf ik niet te vragen en die moet je er ook maar niet in doen want die zul je zelf wel noodig hebben. Als ik shag en sigaretten ook wat vloeitjes dan ben ik al lang tevreden.
Als jullie een pakje gestuurd kunnen krijgen doe er dan een flinke brief in met het nieuws want ik ben erg nieuwsgierig hoe het met jullie gaat. Hoe maken jij, het kindje en ook de anderen het nog. Zijn jullie nog allen steeds op het St.Jozephklooster en ook nog last van de granaten?”

Dan schrijft hij nog een aantal persoonlijke zaken en onder de brief staan nog twee adressen.

“Mijn adres is: J.Lemmen  Arbeitseinstazlager Hefelerstraat 60 Velbert.
De firma waar ik werk is: Firma Gebr.Meinerts IJzergieterij Hefelertr. 60 Velbert”

Van Sjeng zijn er maar enkele brieven gevonden na zijn overlijden. In een aantal andere brieven staat ongeveer hetzelfde verhaal omdat hij waarschijnlijk niet zeker wist of de eerdere brieven waren aangekomen. Blijkbaar heeft hij geen brieven retour gekregen van het thuisfront.

In de brieven komen we een aantal namen van Tegelse en Steyler mannen tegen.
Vijf kwamen er terecht op de Ijzergieterij in Velbert. De rest ergens in Wuppertal of omgeving.

• Sjeng Lemmen, Roermondseweg 154  Steyl, naar Velbert
• Baer Thissen, Nabben, naar Velbert
• Frits Beurskens, Nabben
• André Leenen, Steyl (zwager Sjeng Lemmen)
• Baer Kreykamp, Nabben, naar Velbert
• Theo Poeth, Spoorstraat 57 Tegelen, naar Velbert
• Henri Raeskin, Kaldenkerkerweg Tegelen, nar Velbert
• Mathieu (Jeu) van Heel, Steyl
• Herm Joosten, H.Hartparochie
• Gerard Kessels, Steyl
• Theo Hoeymakers, Venlo  (zwager Andre Leenen)
• Sjors Hoeymakers, Venlo  (zwager Andre Leenen)

Bij de lijsten van het Nationaal Archief komen we deze mensen niet tegen (ook niet bij Velbert).

 

21.- Pater Sjraar Schrömbges (1921 – 1993)

Sjraar werd geboren te Steyl op 9 mei 1921 als zoon van Peter Schrömbges en Johanna Gielen. Het gezin telde 9 kinderen, vier meisjes en vijf jongens. Hij ging, bijna 13 jaar oud, naar het kleinseminarie in Uden. Daarna naar het noviciaat in Helvoirt. Omdat het missiehuis in Teteringen door het Duitse leger werd gevorderd, verhuisde de opleiding theologie naar het missiehuis van de S.V.D. in Steyl en is hij weer terug in Tegelen.
Daar werd Sjraar bij de grote razzia van 27 november 1944 samen met collega-seminarist Henk Hermus opgepakt en op transport gezet naar Duitsland. Eerst te voet naar Kaldenkerken en vervolgens per trein naar Wuppertal. Niet als normale passagiers, maar samengepakt in goederenwagons. Ongeveer 70 gevangenen per wagon. Geen fatsoenlijk eten en drinken en geen sanitaire voorzieningen. Mensonwaardig en mensonterend.
Omdat ze een toog droegen, zijn de 2 seminaristen niet als dwangarbeiders tewerk gesteld maar na enkele dagen door de kampcommandant vrijgelaten. Als normale treinpassagiers reisden ze terug naar Nederland, maar niet naar Steyl, want dit dorp lag in het frontgebied. Ze arriveerden in de Achterhoek, waar Sjraar terechtkwam bij een bakker in Borne en Henk in Bornebroek. Daar zijn ze bevrijd op woensdag 4 april 1945, waarna ze op zondag 8 april te voet weer richting Steyl zijn vertrokken.

Na de oorlog vervolgde hij zijn studie in Teteringen. In 1947 werd hij priester gewijd. In 1948 volgde zijn benoeming als missionaris in Timor. Hij heeft er gewerkt vanaf 1949 tot aan zijn dood op 6 september 1993.

Verhaal afkomstig uit het boek van Theo Laumans  “Missionarissen uit Tegelen, Steyl en Belfeld” blz 92.

 

22.- Louise Engelen (1913-2010) – verliefd op een Engelse soldaat

In de lange lijsten van de personen die ingezet werden voor de arbeidsinzet in Duitsland vinden we hier en daar ook een meisjesnaam. Een van hen is Louise Engelen. Een verhaal met flink wat onduidelijkheden.

 Louise, geboren op de Veldstraat 113 heeft bekende broers. Zo is er Jo Engelen, een van de Engverdi’s. Een acrobatengroep die turnen tot kunst hebben uitgewerkt en door heel Nederland optreedt, ook tijdens de oorlogsjaren.

Een andere bekende broer is Dries Engelen, een alom geprezen beeldhouwer en keramist

Louise gaat al vroeg het huis uit om te gaan werken als dienstbode in Maastricht. Dries noemt haar in zijn eigen biografie het zwarte schaap van de familie. Dries: “Ze ging al vroeg haar eigen weg, vroeg zelfstandig.”

Het is november 1936 als Louise Engelen uit Tegelen trouwt met de Venlose Henk van Horsen. Samen gaan ze wonen op de Peperstraat 33 in Venlo. Hier krijgen ze twee kinderen. Wat er dan precies gebeurd is niet duidelijk. Ook na gesprekken met familie blijft de onduidelijk. Het verhaal binnen de familie gaat dat de oma van Louise haar uit het ziekenhuis heeft opgehaald en haar geholpen hebben met de vlucht naar Duitsland. Wat is er gebeurd? Iets in familiare zin, iets met de bezetter? En waarom Duitsland? We weten het niet.

Wat we wel weten, dankzij gegevens van het Nationaal Archief,  is dat Louise van 1944 opduikt in Duitsland. Als naaister en kelnerin werkt ze in Mönchen Gladbach, Lüneburg en Berchtesgarden. Ze woont op verschillende adressen in verschillende dorpen in Zuid-Duitsland.

Dit laatste adres van Louise moet na 1947 zijn omdat we weten dat op 13 maart 1947 de scheiding door de rechtbank in Roermond wordt uitgesproken. Louise bevindt zich op dat moment nog in Lüneburg. De reden: zij heeft hier haar nieuwe liefde ontmoet, de Engelse soldaat Jimmy Fisher.

In maart 1948 vertrekken ze samen naar Birmingham en gaan wonen bij haar nieuwe schoonouders. In oktober 1948 trouwt het stel. Vier jaar later verhuist het gezin, inmiddels uitgebreid met een dochter Angela, naar hun eigen huis, vier woningen van Jimmy’s ouders af.

Tot 1960 blijven ze beide samen, in 1961 vertrekt Louise weer terug naar Tegelen en huurt daar een appartement in de Kerkstraat waar ze tot haar dood blijft wonen. Haar ex-man en dochter blijven in Engeland wonen.

Met dank aan de familie Bömers

 

23.- Pierre Jean Corneille Beckx (1923-2007)

Pierre Beckx, St. Rochusstraat 26 in Steyl is van beroep bakker. Een jongeman nog van amper 17 jaar als de Tweede Wereldoorlog in 1940 begint.

In 1944, Pierre is dan 21 jaar, wordt ook hij geacht in Duitsland te gaan werken. Pierre duikt echter onder bij de familie Hombergh in Velden maar wordt toch opgepakt en naar kamp Amersfoort overgebracht.

Van oorsprong was Kamp Amersfoort een kazerneterrein van het Nederlandse leger. Vanaf augustus 1941 werden er door de nazi’s verschillende groepen opgesloten, zoals verzetsstrijders, ontduikers van de Arbeitseinsatz, communisten, gijzelaars, (vermeende) criminelen zoals zwarthandelaren, slachtoffers van razzia’s, ca. 2.500 Joden, 271 Amerikaanse staatsburgers, 123 Jehovah’s getuigen en 100 Sovjet-krijgsgevangenen. In dit concentratiekamp heerste een mensonterend regime van honger, mishandeling, dwangarbeid en executies.

Naar aanleiding van zijn registratienummer 13537 kon vastgesteld worden dat Pierre Beckx rond 17 mei 1944 in kamp Amersfoort is geplaatst (informatie met dank aan Olav Petram, archief kamp Amersfoort). Vreemd genoeg worden bij zijn inschrijven twee verschillende geboorte jaren gebruikt, eenmaal 1920 en eenmaal 1923. De laatste is de enige juiste.

Op 22 juni 1944 wordt Pierre Beckx, samen met 400 anderen, op transport gezet naar Offingen, een plaats in Zuid-Duitsland. Normaal gesproken een treinreis van circa 20 uur. We mogen echter aannemen dat de reis langer heeft geduurd, in 1944 waren al veel spoorwegen door de bombardementen vernield en was er voortdurend op onthoudt.

Arbeits- und Erziehungslager (werk- en opvoedingskamp) Offingen is in 1944 bij het dorp Schnuttenburg opgericht, in de buurt van Ulm en Augsburg. Er werden ongeveer 400 dwangarbeiders gehuisvest, voornamelijk uit Nederland maar ook uit België en Frankrijk. Door de grote hoeveelheid Nederlanders in het kamp wordt het ook wel Holländer-lager werd genoemd. Op 19 en 22 juni 1944 waren er transporten van gevangenen van Amersfoort naar Offingen. In de hallen van de kunstmestfabriek Superphosphat-Düngemittelfabrik Silbermann moeten de gevangenen onderdelen maken voor vliegtuigen van de firma Messerschmitt. De mannen worden ondergebracht in de verschillende barakken in het gehucht. Na de oorlog verblijven in dezelfde barakken SS aanhangers. Mede door (illegale) hulp van de inwoners van het dorp kunnen de arbeiders overleven.

Op 24 en 25 april 1945 vallen de Amerikanen Offingen en het gehucht Schnuttenburg aan. Een SS afdeling moet het dorp beschermen en een brug over de Donau in de lucht laten springen. De Amerikanen walsen echter over de jeugdige Duitse eenheid heen met als gevolg 86 jonge Duitse soldaten die komen te overlijden. Het dorp en ook de dwangarbeiders zijn bevrijd.

Ook Pierre Beckx keert terug naar Tegelen.  Al snel vertrekt hij naar Grevenbricht om zijn oude beroep bakker weer op te pakken. De afstand Grevenbricht – Tegelen blijkt echter als snel te groot te zijn. Zeker na zijn huwelijk in 1955 als hij trouwt hij Paula Curvers. Zij nemen namelijk de zorg van de ouders van Paula op zich en het dagelijks op en neer reizen kost te veel tijd. Pierre vindt bij de Zusters van de Goddelijke Voorzienigheid een nieuwe baan als bakker.

In 2007 komt Pierre Beckx te overlijden en wordt hij bijgezet in het familiegraf van de familie Beckx – de la Fai.

 

24.- Alex van der Heyden (1921 – 1988) – een goed doordachte vlucht

Het is aan Huub Seroo te danken dat we meer weten over het verblijf en de vlucht van Alex van der Heyden tijdens hun arbeidsinzet. Het is namelijk Huub Seroo die in 1994 een uitvoerig verslag schrijft over zijn verblijf in Friedrichshafen maar ook over hun vlucht terug naar Nederland. Een van de medevluchters was Alex van der Heyden.

 

Op 12 maart wordt er weer een groep mannen opgeroepen voor de arbeidsinzet in Duitsland. Een gedeelte hiervan zal uiteindelijk in Friedrichshafen belanden. In Friedrichshafen is een concentratie van fabrieken die voorde oorlogsindustrie is met als belangrijkste de Messerschmitt fabrieken.

Onze twee mannen belanden echter bij de Zahnradfabriek in Friedrichshafen.

De Zahnradfabrik fabriceerde aandrijvingen voor militaire voertuigen, de Maybach fabrieken maakte motoren voor panzervoertuigen, de Zeppelin fabriek was betrokken bij de bouw van de V-2 en de Dornier fabriek bouwde vliegtuigen. Op het einde van de oorlog werkte hier meer dan 20.000 mannen in de oorlogsindustrie. Door de vele bombardementen werden de werkzaamheden verdeeld over vele kleine fabrieken. Zo had de Zahnradfabriek 25 kleine vestigingen. Een gewild doel voor de geallieerde vliegtuigen.

 

Op 16 maart 1943 begint de reis. Seroo schrijft: “We stappen ’s morgens om half twaalf in de trein naar Kaldenkirchen en maken al gelijk een bombardement mee tussen Venlo en Kaldenkirchen”.

Er wordt overnacht in Kaldenkirchen waar dertien man van de groep de gelegenheid grijpen om te ontsnappen. De volgende dag gaat de reis verder naar Köln om vandaar uit naar Friedrichshafen aan de Bodensee door te reizen.

Doordat de arbeidspassen niet ondertekend waren, de mannen hadden dit geweigerd omdat ze Nederland werk hadden en niet naar Duitsland wilden, werden ze ingedeeld in de categorie gevangenen. Dit hield in dat met een nummer op de revers moest dragen zodat dit voor eenieder duidelijk was. Dit hield tevens in dat men geen salaris kreeg maar een vergoeding van 50 RM per maand.

In het kamp was er voldoende vrijheid om de stad te bezoeken en op zondag naar de kerk te gaan die door een Nederlandse priester werd geleid.

Echter de omstandigheden in het kamp waren niet al te best. Seroo: “’s Morgens kregen we drie sneetjes grijs brood met wat jam, ’s middags twee aardappelen en vier sneetjes brood en ’s avonds groentestamppot met spek”.  Het eten werd aangevuld met pakketten uit Nederland.

Om censuur op hun brieven te vermijden adresseerde men de brieven naar de fabriek van Paul Teeuwen waar de aanstaande schoonvader van Alex van der Heyden werkte. Post binnen Duitsland werd niet geopend terwijl post naar het buitenland wel onderzocht werd.

De werkzaamheden bestonden niet alleen uit het werk in de fabriek maar ook na bombardementen puin maar ook lijken op te ruimen.

De werknemers die min of meer vrijwillig in Friedrichshafen waren kregen ook verlof. Dit gold niet voor Seroo en van der Heyden. Zij hadden tenslotte hun werkpas niet ondertekend. Na de bombardementen op de verschillende fabrieken kreeg niemand meer verlof.

Eind juni was de situatie zo verslechterd dat men zelfs niet meer van het kamp af mocht. De eerste gesprekken over vluchten begonnen. Het waren met name de mannen die normaal loon kregen die het eerste weg wilden. Maar toen de dag eindelijk was aangebroken haakten twee jongens uit Venlo af. Seroo en van der Heyden werden gevraagd de legen plekken in te vullen. Echter deze hadden geen geld om de reis en eten onderweg te kopen. Ook was er het probleem dat men het kamp niet mocht verlaten behalve voor werk.

Afgesproken werd dat eenieder apart een ”Krankenschein” voor de tandarts ging halen zodat ze toch op zaterdag naar de stad mochten. De tandartspraktijk lag richting station en het plan was om direct naar het station te gaan en vier treinkaartjes te kopen. Diegene met het meeste geld zou de kaartjes kopen. Echter bij het eerste loket werden de kaartjes geweigerd omdat ze verlofpas konden overleggen. Bij een ander loket lukt het wel.

Het plan was om iedere keer een treinkaartje voor een korte afstand te kopen zodat men bij controle kon vertellen dat men ’s avonds weer terugging naar het vorige station. Dit zou minder opvallen. Ook werden kleine stationnetjes uitgezocht waar de controle minder was.

Zo reist men van Friedrichshafen naar Kaldenkirchen. Onderweg op goed geluk eten gekocht in de hoop dat ze niet verraden zou worden. Wonder boven wonder is dit niet gebeurd. Op station Stuttgart wist men zelfs broodjes te stelen die eigenlijk voor gewonde soldaten waren bestemd. De chaos bij het binnenrijden van de trein met deze soldaten veroorzaakte echter zoveel paniek dat stelen van het brood makkelijk ging.

Omdat men steeds vrijer werd wat reizen betrof, er werd bijna niet gecontroleerd, zocht men steeds grotere stations op. Van Stuttgart naar Köln naar Mönchen Gladbach.

In Mönchen Gladbach troffen ze enkele Blerickse mannen die hun aanraden niet direct naar Venlo te reizen maar naar Kaldenkirchen. Dit in verband met de grenscontrole.

In Kaldenkirchen aangekomen lopen de mannen naar de fabriek van Teeuwen waar de aanstaande schoonvader van Alex van der Heyden werkt. Deze wilde niet dat de mannen over de weg naar Tegelen liepen maar via een groot water de grens overstaken.

In Tegelen wordt de woning van Alex aan de Broeklaan opgezocht waar ze door de moeder al worden opgewacht. Voorzien van schone kleding kunnen ze in de serre gaan slapen.

Alex van der Heyden is weer thuis. Buiten Huub Seroo en Alex van der Heyden weten we helaas niet wie de andere Tegelse en Blerickse mannen waren. Ze worden niet met naam genoemd in het verslag van Huub Seroo

Na de oorlog is Alex van der Heyden nog enige keren teruggekeerd naar Friedrichshafen.

Met dank aan Corry van der Heyden en Conny Rijk.

 

25.- Jan (Sjeng) Huys (1913 – 1985) 

Door Willem Kurstjens werden wij gewezen op een verhaal in een van zijn boeken over de belevenissen van Jan Huys (roepnaam Sjeng) in Duitsland en Polen. Na de oorlog schreef Sjeng Huys een aantal brieven aan zijn broer Har Huys die in Indië de oorlog had doorgemaakt. Sjeng’s jongste zoon Leo had deze brieven in 1995 uitgetypt en er voor de familie een klein boekwerkje van gemaakt. In dit verhaal kun je een uittreksel lezen van dit verhaal.

De familie Huys-Driessen had aan de Spoorstraat een eigen drukkerij “De Mercuur” waar ook de Tegelse Courant werd gedrukt. Diverse zonen hielpen bij het drukken van de Courant. De zoon Bér Huys was op 11 mei 1940 in Someren gesneuveld bij de Duitse inval. Om aan de Arbeitseinsatz te ontkomen doken medio september 1944 Sjeng, Leo en Theo Huys onder aan de andere kant van de Maas in Maasbree. De vrouw van Sjeng, Marie Bovee, en de kinderen Wieke en Francientje bleven achter in Tegelen.

Op 8 oktober 1944 vonden de kerkrazzia’s aan de andere kant van de Maas plaats. Bij deze razzia’s zijn zeker 2200 mannen opgepakt. Sjeng en Leo hadden zich verstopt en leken de dans te ontspringen maar de Duitsers zaten een gevluchte jongeman achterna waardoor ze bij de schuilplaats van Sjeng en Leo terecht kwamen en hen gevangen namen. Lei en Theo Huys, Lot van Sprengers en Piet Willems zaten hier ook. Met een vrachtwagen werden zij vanuit Baarlo naar het station in Venlo gebracht waar ze in treinwagons werden gepropt. Behoeftes en overgeefsel werden opgevangen in een bus waarbij Sjeng de “eer” had deze bus via een kleine opening naar buiten te deponeren. Maar er heerste spoedig een enorme stank.

Bij de grensovergang werd nog het Wilhelmus gezongen. Nachts om drie uur kwamen ze in Wuppertal aan. Hier werden ze naar een concentratiekamp met prikkeldraad gebracht en in een vies lokaal hermetisch opgesloten met enkele harde banken zonder stro en dekens. Enkele mannen moesten hun behoeften doen. “Kommt nicht im Frage. Scheiss maar in die Hosen” was het antwoord op de vraag of ze naar het toilet mochten. ‘s Avonds was er nog een bombardement maar dat liep goed af. We bleven drie dagen in dit kamp.

Daarna weer drie dagen in een trein gereisd (250 km) waar ze weer in een “politiek” concentratiekamp werden opgesloten. De 1000 man werden vervolgens in groepen van 200 mannen verdeeld. Daarna moesten ze ongeveer een dag lopen totdat ze bij een suikerfabriek aankwamen. Dit moet dan Gross-Mahner zijn geweest.  Hier werden ze weer in barakken opgesloten. Ze zaten met 6 Tegelsen op een kamer. Lei, Sjeng, Op het Broek, Lucker en de broers Eugene en George van Basten-Batenburg. Op die suikerfabriek hebben wij het best goed gehad geeft Sjeng aan.[1]

Op 28-11-1944 moesten er 10 mannen klaar staan, gepakt en gezakt. Ook de naam van Sjeng Huys stond op deze lijst. In de trein en via Hildesheim, Goslar, Leipzig, Dresden en Breslau kwamen zij na een halve week aan in Katowice. Dat ligt in Polen op 40 km van Auschwitz. Hier moesten ze een nacht blijven en dan met de trein verder en 3-12-1944. “ ‘s Zondags om 3.00 uur komen we aan in Starachowitce. Deze stad ligt tussen Krakau en Warschau op 1250 km van Tegelen. Wij hadden erg veel honger maar wij zouden dezelfde behandeling en eten en drinken krijgen als de Duitsers. Maar de praktijk was helaas anders. We werden in een gebouwtje met wat stro geplaatst. Voor 150 personen hadden we één WC en één wasgelegenheid zonder zeep en handdoeken.”

Grote constructiehallen moesten worden afgebroken. Hard werken, kou en weinig eten. Ze mochten wel af en toe de kerk bezoeken voor een dienst.

Kerstmis 1944 vierde Sjeng in Starachowitce. Die nacht was er ook een bombardement, schuilkelders waren er niet en het resultaat was weer enkele dodelijke slachtoffers en kapotte ramen. Op nieuwjaarsavond zelfde ritueel.

Op 2 januari wilde hij met een vriend Duitse marken gaan wisselen voor Zlotys toen het plein door Duitsers werd afgesloten met alle mensen die op het plein waren op deze marktdag. Het was een vergelding van de Duitsers omdat er met nieuwjaar enkele Duitsers door het verzet waren omgebracht. Er zouden een willekeurig aantal Polen als vergelding worden opgepakt en daar zou het waarschijnlijk niet goed mee aflopen. Met veel moeite en geluk en omdat zij een werkbriefje hadden konden ze toch nog door de afsluiting terug naar hun barak.

Op vrijdag 5 januari 1945 waren ze grote ramen in aan het laden in een trein waarbij ene Jan Brummans uit Beringe klem kwam te zitten toen deze ramen gingen schuiven. Hij was zwaargewond en met hun vijven hebben ze hem op een draagbaar naar het ziekenhuis gebracht. Hij is geopereerd maar na enkele dagen toch overleden en ter plekke begraven.

Op zondag 12-1-1945 moesten ze zich klaar maken voor een evacuatie. De Russen waren al dichtbij. De trein kwam en men moest snel instappen en na enkele uren kwamen ze uitgeput op een groot station aan. Morgens moesten ze in een goederentrein. Het was erg koud en de sneeuw joeg over de Poolse vlakten. Na een dag reizen waren ze in Lodz. Met een andere trein kwamen ze vervolgens aan in Leipzig. En van daaruit verder naar Gaslau en vervolgens door naar Salzgitter, hun bestemming. Dat ligt enkele kilometers van Braunschweig.  Weer terug op de plaats waar we begin december de reis naar Polen waren gestart.

“We werden in Lager 1 gestopt en kregen een dag vrij om alle papierwerk te regelen. Eerst ging ik naar de Gotische kerk om God te bedanken voor de behouden terugkeer. De pastoor, die ik nog kende, was verwonderd dat wij levend waren teruggekomen. Ik vroeg terloops of er niet een drukkerij in de buurt was. Nu die was er. Druckerei E. Appelhaus en co in de Warnerstrasse 7. Ik ben ernaartoe gegaan en kon er werk krijgen. Zo kwam ik van de hel in de hemel. Daar was het goed uit te houden. Nadat ik enkele dagen vrij kreeg ben ik naar Watenstedt gegaan om te kijken hoe het met mijn broer Leo was gegaan. Daar lagen de fabrieken van de Hermann-Göring-Werke met zijn barakken. Na lang zoeken vond ik Lucker en Op het Broek en nog enkele mannen die ik nog kende van de suikerfabriek. Het waren tot op het been vermagerde mannen geworden. Lei was op de fabriek en ik kon hem niet te pakken krijgen. Ze zeiden dat het met Lei niet zo goed ging, hij was erg stil geworden. De zondag erop ben ik bij Lei geweest. Ik schrok ervan hoe hij eruitzag. Hij was vermagerd en had enkele zweren. Wij hebben uren bij gekletst. Gezegd dat ik zou proberen hem hier weg te halen. En 14 dagen later had ik ook voor Lei een baantje bij de drukkerij geregeld.”

“De laatste weken voor de bevrijding was er doorlopend alarm en zaten wij zowat de hele dag in de bunker. De Russen kwamen steeds dichterbij en toen wij de mitrailleurs hoorden en de granaten overvlogen zijn wij in de bunker gaan zitten. Maar goed ook want de drukkerij kreeg ook granaatinslagen en enkele personen raakten daarbij gewond.”
Dan stopt het relaas van Sjeng Huys. Na de bevrijding zijn ze veilig in Tegelen teruggekeerd.

In het verhaal de broers van Basten-Batenburg komen dezelfde Tegelenaren ook ter sprake. Ook zij zijn in de suikerfabrieken tewerkgesteld. Toen het werk daar klaar was werden de mensen elders geplaats. Sjeng Huys werd toen in Polen geplaatst.

Het uitgebreide verhaal, met veel meer indrukwekkende details, is te lezen in het boek van Willem Kurstjens uit 2012: “Tegelenaren in oorlogstijd”. Hoofdstuk: Sjeng Huys, Brieven aan Har Huys blz.37-52. Het boek is digitaal beschikbaar bij de uitgeverij Shinz en ook bij het Heemkundelokaal de KOSO (Grotestraat 46) in te zien.

In de lijst van dwangarbeiders in het Nationaal Archief kun je zien staan:
Beschäftigt Firma Zuckerfabrik Gross-Mahner  Achilles & Co

• Leo Huys *25-11-1926 Spoorstraat 74 Tegelen Ongehuwd
• Jan Huys *03-09-1913 Belfeld    Sjeng stond dus blijkbaar in Belfeld geregistreerd.
• George RM van Basten Batenburg *18-02-1924 Kasteellaan 4 Tegelen Ongehuwd
• Eugene OHM van Basten Batenburg *07-03-1926 Kasteellaan 4 Tegelen Ongehuwd
• Hendr.HJ op het Broek *18-08-1899 Gasthuisstraat 56 Tegelen Gehuwd, 5 kinderen
• Peter Paulus Lücker *06-10-1894 Hoogstraat 4 Tegelen Gehuwd, 4 kinderen

In het boek van Fred Cammaert over de kerkrazzia’s op de westelijke Maasoevers uit 1996 “Sporen die bleven” staan achterin lijsten per dorp. Sjeng Huys en Leo Huys staan hier op blz.275 bij de mannen uit Maasbree die op 8-10-1944 zijn opgepakt. Zij zaten ondergedoken in Maasbree.

[1] Vreemd genoeg is dit in tegenstelling tot de opmerkingen van zijn broer Leo die ook bij de suikerfabriek was aangekomen. Hij heeft het over gebrek aan stookhout, miljoenen luizen en weinig eten.

 

26.- Lei Huys (1925-2009)

 

Wie het bovenstaande artikel over de Zuckerfabrik Grosz Mahner in Salzgitter aandachtig heeft gelezen heeft ook de naam van L.M Huys zeker opgemerkt. Ook het adres, Spoorstraat 74, zal wellicht opgevallen zijn.

L.M. Huys is Leo Marie (Lé) Huys en het adres Spoorstraat 74 is het ouderlijk adres van zijn ouders die daar een winkel en een drukkerij bestierden. Leo Huys is in Tegelen vooral bekend vanwege zijn boeken in het Tegels dialect.  Met onder andere “Dae Zomer in ’t kruuts” omschrijft Huys de voor-oorlogse omstandigheden in Tegelen zeer treffend.

 

Op deze lijst staat Leo Huys bijna onderaan onder zijn plaatsgenoten de gebroeders van Basten Batenburg. Tot ons geluk heeft Leo het leven in de kampen rondom Salzgitter in een brief aan zijn zus Mariet Huys kort beschreven.

Zoals al in het eerdere artikel over de suikerfabriek beschreven worden de mannen tijdens een razzia op 8 oktober opgepakt en naar Salzgitter gestuurd. Waaronder dus ook Leo en zijn broer Sjeng Huys. Volgens de ziekteverzekering kaart worden ze hier per 13.10.1944 tewerk gesteld.

“Tesamen met een twintigtal andere gevangen en een miljoen vraatzuchtige luizen word ik ondergebracht in Stube 25 Lager 6 van de onmetelijke Hermann Göring Werke in Watenstedt/Salzgitter.”

In de barak krijgen ze een strozak en een moltondeken. “Ook staat er een kachel maar helaas geen hout om te stoken.”[1]

Werktijden waren van zes uur ‘s morgens tot zes uur ’s avonds. Op zondag werkte men tot 12.00 uur en kon men zich gaan douchen. “Soms was er zelfs warm water maar zeep bestond niet.”

“Ons dagelijks rantsoen bestond uit 200 gram brood en een lepel soep in een blikje. Het brood moest je direct opeten anders liep je de kans dat een medegevangene het uit je hand graaide en ermee wegliep.”

De bewaking bestond uit Duitse soldaten en Oekraïense “Schutzmänner” die allemaal fel waren op sabotage.

We weten dat de Leo, samen met zijn broer Sjeng, op 8 oktober 1944 tijdens een razzia is opgepakt.

Volgens de ziektekostenverzekering begint Leo op 13.11.1944 bij de suikerfabriek te werken.

Volgens zijn salariskaart Is Leo Huys zijn laatste werkdag 31.01.1945.

Dan verschijnt zijn naam plotseling bij de drukkerij Appelhaus & Co in Salzgitter waar hij tot 10 april 1945 heeft gewerkt. Wat blijkt? Uit een ander verslag van de broer van Leo, Sjeng Huys[2], weten we dat Sjeng, na een hele rondreis door Oost-Duitsland en Polen uiteindelijk weer terugkeert in Salzgitter. Het is Sjeng die een baantje bij drukkerij Appelhaus weet te regelen en vandaar uit op zoek gaat naar zijn broer Leo. Hij vindt deze, vermagerd en wel, en weet voor hem ook een baantje in de drukkerij, waar het leven een stuk aangenamer is, te regelen.

In mei 1945 keert Leo terug naar Tegelen waar hij, onder hij onder toezicht van Frans Oehlen, hoofdredacteur van de Tegelse Courant, een carrière als journalist wil opstarten.

In 1960 emigreert Leo, samen met zijn echtgenote, naar Australie. In 2009 komt Leo Huys te overlijden.

Met dank aan Theo Laumans en Willem Kurstjens.

[1] In zijn boek “De Hel van Watenstedt” beschrijft Arie Crommentuijn dat hij en enkele anderen, die ook in Lager 6 zaten, tijdens luchtalarm niet in de schuilkelders doken maar juist in hun barak bleven. Als alle bewakers in de schuilkelder zaten stroopten zij het terrein af voor hout om te stoken. In de barak ontstond dan ruzie wie het dichtst bij de haard mocht zitten.

[2] Willem Kurstjens uit 2012: “Tegelenaren in oorlogstijd”.

 

27.- Theo Janzen (1922-2012)

Uitgerekend op de verjaardag van zijn moeder, Maria Janzen – Ottenheijm, 10 mei 1940 ziet Theodorus Stephanus Carolus Janzen voor het eerst Duitse soldaten langs hun huis in de Industriestraat rijden. Theo is dan 18 jaar. Theo, die kernmaker is bij Driessen – Billekens, hoeft de eerste 6 weken niet te werken. Alles lig stil. Samen met Sjraar Giesen, Jan Faassen en nog enkele jongeren liggen ze op hun rug in het gras om naar de vliegtuigen die over vliegen te kijken. Wat gaat er gebeuren?

In juli 1941 wordt Theo Janzen lid van de Nederlandse Unie. De Nederlandse Unie probeert tot bepaalde hoogte samen te werken met de Duitse bezetter maar is bijvoorbeeld tegen uitzetting van de Joden maar ook fel tegen de NSB’ers.[1]

Bij Driessen – Billekens komen na een poos enkele Duitsers te werken. De directie werd verteld dat zij een lijst van acht mannen moeten maken die naar Duitsland gestuurd zouden worden. Theo Janzen, die op slechte voet met de directie staat, staat bovenaan de lijst.

 

Op 11 mei 1942 moet Theo zich melden bij het arbeidsbureau in Venlo. Daar wordt hem verteld dat hij als hulparbeider moet gaan werken bij de firma Carl Zeiss in Jena.

Werktijden – 60 uur/week

Salaris – 0,50 RM/uur

Theo weigert de werkovereenkomst te tekenen maar wordt alsnog op transport gezet. In Jena worden ze in houten barakken ondergebracht. In de stapelbedden ligt een paardendeken en een strozak. Als Nederlander had hij redelijk wat vrijheid om onder andere de stad te bezoeken. Vanwege zijn vakkennis wordt Theo geplaatst in de kernmakerij van de gieterij van de fabriek.

Het rantsoen voor een hele week bestaat uit 7 ons brood met kaas. Middageten uit koolwatersoep met aardappelen en spinazie van brandnetels. Een keer per week kreeg men een stukje vlees erbij.

 

Verlof

De jongens van Driessen – Billekens, die bij Carl Zeiss werken, doen goed hun best. Zo goed zelfs dat ze in aanmerking komen voor verlof. De afdelingsleider vraagt Theo of hij bij terugkomst naar Jena tulpenbollen mee wil brengen. Hij wil hem zelfs geld voor de bloembollen meegeven. Theo beloofd hem dat hij dit zal doen maar weigert het geld aan tenemen[2]. Het verlof zou van 15 september 1942 tot 30 september 1942 duren. De afdelingsleider zal echter tevergeefs wachten op zijn tulpenbollen. Aangekomen in Nederlands besluit Theo Janzen onder te duiken.

Onderduiken

Uiteindelijk vindt hij een plek in Beesel, bij de familie Timmermans. Werk krijgt hij bij de stroopfabriek. Bij de familie Timmermans zat ook een Belg ondergedoken. Theo: “Deze kwam vaker ’s nachts bij mij op de kamer, ik vertrouwde het niks. Ook het eten was naatje pet”. Hij besluit dan ook om weer thuis te gaan wonen. In Steyl vindt hij werk in de drukkerij van de paters. Echter vanwege de aanwezigheid van de Duitse soldaten besluit hij ook hier te vertrekken.

Bij een tante aan de Grotestraat vindt hij weer een ander onderduikadres. Op zijn verjaardag, 28 januari 1943, besluit hij ’s avonds om even naar huis te gaan. Aangekomen op de hoek Spoorstraat- Industriestraat botst hij tegen de N.S.B.ér Frans V. aan. Op 29 januari staat de politie voor de deur van zijn ouders. Theo moet zich die dag nog zelf melden anders wordt in zijn plaats zijn vader gearresteerd. Hij kiest eieren voor zijn geld en meldt zich bij het politiebureau.

 

Volgens deze kaart zou Theo Janzen op 5 februari 1943 in Amersfoort zijn aangekomen waarop hij op 16 april overgeplaatst wordt naar Haaren[4]. De overplaatsing naar de gevangenis in Haaren heeft te maken met de tijdelijke sluiting van kamp Amersfoort. In verband met uitbreiding worden alle gevangenen overgebracht naar Haaren of Vught. In mei 1943 gaat kamp Amersfoort weer open.[5]

Vanuit Amersfoort wordt Theo Janzen naar Vught verplaatst waar hij onder verschrikkelijke omstandigheden werkzaamheden voor de Philips moet verrichten. De plaatsing in Vught zal Theo voor het leven tekenen. Hij wordt hier mishandeld en met een geweerkolf hard in zijn gezicht geslagen. Daarbij wordt er onherstelbare schade aan zijn zenuwen veroorzaakt waardoor zijn mond voor altijd scheef zal staan. Hoewel het werken op de Philips afdeling als “favoriet” werd beschouwd omdat daar het eten beter was, was het leven in Vught voor menigeen een hel. Voor Theo gold dit laatste. Zwaar ondervoed wordt hij dan uiteindelijk in 1943 op transport gezet naar Duitsland. Hoewel niet met zekerheid te zeggen, waarschijnlijk zijn redding.

 

Werk in Duitsland

Op 16 april 1943 wordt Theo Janzen, op last van het arbeidsbureau in Den Bosch, getransporteerd naar Gosheim in Bad Württemberg bij de firma Johan und Josef Weinmann. Het bedrijf is gespecialiseerd in fijn-draaitechnieken. Vijf dagen later, 21 april, wordt zijn 1^e werkdag hier. De firma Weinmann is een klein familiebedrijf en de eigenaar moet, zoals later uit brieven blijkt, niets hebben van het nationaalsocialisme van Hitler. In het begin slaapt Theo nog met 5 of 6 anderen in een barak in het dorp. Daarna wordt hij opgenomen in het ouderlijk huis van de familie Weinmann. Theo Janzen wordt goed opgevangen en kan in deze gezonde omgeving weer aan sterken. Het bedrijf produceert onder andere scheerapparaten maar draait ook schroeven e.d.

Op 22 februari 1945 wordt Gosheim zwaar gebombardeerd. Uiteindelijk nemen Franse troepen het dorp in.

Theo Janzen wordt op 18 april 1945 “infolge der eingetretenen Ereignisse” zoals het op zijn ontslagbriefje staat, ontslagen en de firma Weinmann verzoekt de ”massgebenen Dienststelle die von Ihnen gewünschte  Rückführung zu veranlassen.”

Uiteindelijk zal hij, via Frankfurt, weer naar Tegelen terugkeren.

Op 13 oktober 1952 trouwt hij met de Amsterdamse Trees de Greef.

 

Na de oorlog correspondeert Theo met het bedrijf in Gosheim. Tot in de jaren zeventig schrijft men elkaar en houdt men elkaar op de hoogte. Zo schrijft Weinmann in 1947 dat er in het dorp nog steeds Hitler aanhangers zijn die auto’s rijden en zich de buik vol eten terwijl de rest van de bevolking streng op rantsoen zijn gezet. Josef Weinmann, de directeur, vraagt zelfs of Theo niet terug wil komen. Goede vakmensen kunnen we goed gebruiken schrijft hij. Ook zal Theo en later zijn kinderen Gosheim nog meerdere malen bezoeken. De contacten onderling blijven.

In 2012 komt Theo Janzen te overlijden

Verhaal met dank aan: Familie Janzen en Werner Weinmann

 

[1] De Nederlandse Unie wordt in december 1941 door de Duitse bezetters verboden.

[2] Achteraf verklaart hij dat hij hierover spijt heeft gehad.

[3] Theo wordt ingedeeld onder de categorie “a-socialen”. Een bij elkaar geraapte categorie gevangenen die de bezetter in kampen en gevangenissen opsluit, zijn de ‘asocialen’. Dit zijn mensen met uiteenlopende achtergronden: werkweigeraars, criminelen en fraudeurs, mensen die in tijden van schaarste hebben gestolen, kermisexploitanten en woonwagenbewoners. Velen van hen worden opgesloten in Kamp Amersfoort, waar ze als herkenningsteken een zwarte driehoek moeten dragen. Bron: WOII.nl

[4] Op de website van gevangenis Haaren komt de naam van Theo Janzen niet voor.

[5] Bron: oorlogsbronnen.nl

 

28.- Lijst Tegelse mannen en vrouwen in Arbeitseinsatz

Uit de Collectie Arbeidsinzet hebben we een overzicht gehaald van de Tegelse en Steylerse inwoners. Dit overzicht blijkt bij nadere analyse lang niet volledig; diverse personen staan wel op de documenten die te vinden zijn in de collectie, maar zijn niet terug te vinden in de lijsten. Daarnaast is van diverse personen bekend dat ze niet in de Collectie Arbeidsinzet zijn opgenomen.

Van de 250 personen overleefden 9 personen de gruwelijkheden van de oorlog niet. Ze staan op onze lijst van Tegelse oorlogsslachtoffers. Van de onderstaande 250 Tegelse en Steylerse mannen en vrouwen hebben we van 148 personen ook een bidprentje (zie ons bidprentjesoverzicht). Doordat diverse namen in de collectie niet juist zijn beschreven, weten we door het bidprentje wel de juiste schrijfwijze. Dit is in onderstaande lijst vermeld. Weet je meer over de periode van de Arbeitseinsatz van deze personen? Dan horen we het graag!

De lijst kun je sorteren door op de kolomtitel te klikken of gebruik de zoekfunctie als je een specifieke naam zoekt. Als er een groen plusje vóór de achternaam staat, kan je meer informatie zien door erop te klikken.

 

Achternaam	Tussenvoegsel	Voornaam	Geboorteplaats	Geboortedatum	Lijst oorlogsslachtoffers	Achternaam bidprentje	Voornaam bidprentje	Geslacht	Overlijdensjaar	1. Echtg.achternaam	1. Echtg.voornaam
Aarte		Franziskus	Tegelen	10-10-1884	nee
Achten		Heinrich	Tegelen	11-8-1908	nee	Achten	Driekus	m	1996	Diepen van +	Ciska
Adams		Gerardus	Tegelen	30-7-1921	nee	Adams	Gradje	m	2009	Dael van +	Agnes
Baden	van	Wilh. Johannes	Tegelen	16-3-1901	nee
Basten Batenburg	van	Eugene	Tegelen	7-3-1926	nee	Basten Batenburg van	Eugenius	m	2020
Basten Batenburg	van	Georg	Tegelen	18-2-1924	nee
Baten		Hermanus	Tegelen	4-8-1924	nee	Baten	Herman Ludo.	m	1971	Hodzelmans +	Elisabeth
Becks		Johann	Tegelen	4-4-1923	nee
Beckx		Piere	Steyil-Tegeln	11-1-1923	nee	Beckx	Pierre	m	2007	Curvers +	Paula
Bedaux		Jakob	Tegelen	30-9-1916	nee
Berkermann		Petrus	Tegelen	23-9-1916	nee	Broekman	Piet	m	1978	Brummans	Martha
Berkers		Johann	Salzbergen	12-10-1923	nee
Berkers		Johannes	Tegelen	26-3-1923	nee
Beurskens		Hubert	Tegelen	10-4-1914	nee	Beurskens	Hubertus	m	1968	Willemsen	Hubertina
Beurskens		Joachim	Tegelen	28-12-1918	nee	Beurskens	Joachim J	m	1987
Beurskens		Peter	Tegelen	19-3-1923	nee	Beurskens	Piet	m	2003	Stoffels +	Stien
Bongaarts		Willem	Tegelen	26-11-1918	nee	Bongaarts	Wiel	m	1989	Bartelet	Jeanne
Bongaerts		Wilhelm Jakob	Tegelen	24-4-1920	nee	Bongaerts	Jac	m	1997	Hovens	Truce
Bongaerts		Willem	Tegelen	23-11-1922	nee	Bongaerts	Willy	m	1997	Rijniers	Sisca
Bongard	v.d.	J.M. Gerh.	Tegelen	16-1-1907	nee	Bongard van den	Johannes M G	m	1982	Janssen	Wilhelmina
Bragt	v.	Andrean	Tegelen	27-8-1919	nee
Broek	Op het	H.H.J.	Tegelen	18-8-1899	nee
Brok	ter	Hendr. G.	Tegelen	27-6-1889	nee
Burhenne		Frederic	Tegelen	13-3-1922	nee
Byker		Johann	Tegelen	31-8-1918	nee
Christianus		Eduard	Tegelen	11-1-1916	nee	Christiaans	Eduard	m	1981	Bedaux	Anna
Cleophas		Mathieu	Tegelen	8-3-1909	nee	Cleophas	Jeu	m	1991	Bisschops	Tiny
Coppens		Johann	Tegelen	6-8-1922	nee	Coppes	Jan	m	1991	Meulemeester de	Elly
Cormaux		Hendrikus Andreas Josephus	Tegelen	13-5-1922	nee
Cox		Hubertus A.		10-12-1926	nee
Cremers		Albertus	Tegelen	5-4-1909	nee	Cremers	Albertus Theod.	m	1970	Giesbertz	Bertha Aldeg.
Cremers		Karl	Tegelen	7-8-1919	nee
Crienen		Johannes	Tegelen	28-9-1920	nee	Crienen	Jan	m	2004	Kreykamp	Tiny
Criy		Petronella	Tegelen	19-11-1896	nee	Crooy van	Petronella	v	1985
Crooy	van	Antonius Wilhelmus	Tegelen	18-8-1914	nee	Crooy van	Twan	m	1986	Maurmair	Fien
Cruijsberg		Godfried	Tegelen	25-7-1920	nee	Cruijsberg	Frits	m	1989	Kooten van	Fien
Dael		Michael	Tegelen	28-10-1911	nee	Dael van	Michel	m	1994	Coenen	Anna
Daniels		Anton		23-2-1913	nee
Dankers		H.		2-9-1919	nee	Dankers	Harrie	m	1995
Daumen		Math.	Tegelen	15-8-1917	nee	Doumen	Mathias M	m	1987	Ardenne van	Conelia M H
Deinum		Johannes	Tegelen	14-7-1920	nee	Deinum	Johannes Hub.	m	1979	Elsen van	Wilhelmina F
Denessen		Gertrud	Tegelen	23-5-1924	nee	Denessen	Gertruda Ald.	v	1948
Denessen		Laurenz	Tegelen	17-1-1911	nee	Denessen	Laurens WJA	m	1968	Claessen	Johanna M
Derikx		Josef	Tegelen	31-3-1914	nee
Deursen	van	Jakobus	Tegelen	25-10-1922	nee	Deursen van	Sjaak	m	1997	Beckx	Lenie
Deuzen	van	Hendrik	Tegelen	5-12-1912	nee	Deuzen van	Har	m	1982	Geraets	Anna Hub.
Dheur		Andreas Josephus Egemius	Tegelen	19-8-1861	Ja, zie http://www.hktegelen.nl/slachtoffers
Didden		Godfried	Tegelen	23-6-1917	nee
Didden		Johann	Tegelen	10-3-1924	nee
Dijk	van	Mathias	Tegelen	25-3-1917	nee
Doesborg		Gerhard	Tegelen	6-6-1885	nee	Doesborgh	Gerard	m	1963	Gubbels +	Hendrica P
Doesborg		Mathias Peter Nobertus	Tegelen	8-6-1923	nee	Doesborg	Matthias	m	1978	Smeekers	Josephina
Doesborg		Johan	Tegelen	11-3-1923	nee
Doesborgh		Josef-Wilhelm	Tegelen	31-5-1924	nee	Doesborg	Jo	m	1998	Mulder	Mia
Doulen		Josef	Tegelen	19-3-1909	nee	Douben	Martin	m	1990	Sanders	Gertruda
Driel-Zimmermann	v.	Maria Elisabeth	Kleydt	15-3-1907	nee	Zimmermann	Maria Elisabeth	v	1996	Driel, van +	Koen
Driesen		Christina	Boxmeer	12-10-1924	nee
Driessen		Henricus	Tegelen	5-8-1923	nee	Driessen	Harie	m	1988
Driessen		Joh. Mathies	Tegelen	17-5-1921	nee
Driessen		Theodorus	Tegelen	14-7-1907	nee	Driessen	Theodorus	m	1987	Lier van	Elisabeth
Eijk	van	Paulus	Tegelen	1-12-1918	nee	Eijk van	Paul	m	1994	Dijk van	Truus
Elgers		Johannes	Schiedam	21-11-1915	nee
Engelen		Frans	Tegelen	22-1-1927	nee	Engelen	Frans	m	1992	Smeets	Toos
Engelen		Hendrik		1-3-1923	nee	Engelen	Henricus J.	m
Engelen		Johannes Theodor	Tegelen	30-10-1914	nee	Engelen	Jo	m	2002	Gielen	Mien
Engelen		Louise	Tegelen	15-5-1913	nee	Engelen	Wies	v	2010
Es	van	Maria		6-11-1926	nee	Es van	Marie	v	1996	Arens +	Piet
Eyk	van	Jan	Opsterland	19-6-1920	nee	Eijk van	Godefrida F.	v	1999	Cramer +	Jan
Eyk	van	Nikolaus	Tegelen	28-1-1875	nee
Eyk	van	Wilh.Ger.	Tegelen	26-1-1921	nee
Eyk	van	Wilh.Gerad.	Tegelen	26-12-1921	nee	Eijk van	Wiel	m	1985	Aerts	Martha
Faahsen		Jakobus	Tegelen	31-10-1915	nee	Faassen	Jac	m	1992	Valks	Nellie
Faassen		Johannes	Tegelen	6-3-1924	nee	Faassen	Jan	m	1991	Benders +	Riek
Fassen		Wilh.Hub.	Heerlen	22-3-1920	nee	Faassen	Wilhelmus H	m	1973	Broekman	Louisa A P
Feyen		Wilhelmus	Tegelen	18-2-1859	nee
Fleuren		Laurenz	Tegelen	26-12-1923	nee
Flos		Andre Antonius	Tegelen	28-2-1904	nee	Flos	Andreas Antonius	m	1967	Janssen	Maria Elisabeth Hubertina
Flos		Hubertus	Tegelen	3-9-1922	nee	Flos	Hubertus Hendrikus	m	1976	Sluijmers	Wilhelmina
Flos		Stephan	Tegelen	6-8-1919	nee	Flos	Fèn	m	1993	Loosveld +	Sien
Geraats		Leonhard	Tegelen	14-8-1876	Ja, zie http://www.hktegelen.nl/slachtoffers
Gerards		Konrad	Tegelen	3-5-1921	nee
Gielen		Frits	Tegelen	26-7-1909	nee	Gielen	Frits	m	1990	Stroeken	Nelly
Giesen		Andries	Tegelen	24-2-1869	nee
Göppel		Jacobus	Tegelen	6-11-1920	nee	Göppel	Sjaak	m	1990	Lenders	Mie
Göppel		Peter	Tegelen	19-10-1919	nee	Goppel	Pierre	m	1986	Nillesen	Netty
Groot	de	Heinrich	Tegelen	25-8-1884	nee
Gubbels		Agnes	Tegelen	29-5-1927	nee	Gubbels	Agnes	v	1997	Duniec	Jozef
Gubbels		Gerardus	Tegelen	9-10-1920	nee
Gubbels		Hendricus	Tegelen	19-9-1919	nee	Gubbels	Harrie	m	1993	0	Leen
Gubbels		Hendrikus	Tegelen	26-2-1916	nee	Gubbels	Harrie	m	1992	Beek van	Mia
Gubbels		Johannes	Tegelen	17-8-1922	nee	Gubbels	Jan	m	1992	Haronski	Gertrud
Gubbels		Josephus Gerardus	Tegelen	11-2-1923	nee	Gubbels	Sef	m	2003	Reijnders	Zus
Gubbels		Peter	Tegelen	31-3-1921	nee	Gubbels	Piet	m	1994
Hagenaars		Walter	Tegelen	6-8-1923	nee
Hamakers		Josef	Tegelen	25-11-1924	nee	Hamakers	Jozef Petrus	m	1945
Hamen	van	Korm.	Tegelen	17-12-1895	nee	Hameren van	Cornelis Andr.	m	1983	Hegger +	Maria Chr.
Hasselmann		Johanna		31-3-1919	nee
Hekkens		Gerardus	Tegelen	16-9-1905	nee
Hekkens		M.	Tegelen	23-6-1911	nee
Helmers		Johannes Anton	Tegelen	18-11-1923	nee	Helmes	Jan	m	1993	Vossen	Lies
Hendricks		Anton	Tegelen	10-7-1907	nee	Hendriks	Antonius Joh.	m	1978	Siebers	Johanna
Hendricks		Hendrick	Tegelen	13-9-1876	nee	Hendriks	Hendrikus Hub.	m	1962	Collin +	Maria Cath.
Hendricks		Peter Joh.	Tegelen	26-2-1900	nee	Hendriks	Peter Joh.	m	1968	Gielen	Gertruda
Hendricksen		Louis	Tegelen	21-1-1920	nee	Hendriksen	Louis	m	1989	Coenders	Francisca
Hendriks		Johannes	Tegelen	22-4-1922	nee	Hendriks	Jan	m	2013
Hendriks		Peter	Tegelen	26-5-1924	nee	Hendriks	Jeu	m	2010	Janssen +	Rien
Hendriks		Wilhelmus	Tegelen	4-5-1922	nee
Hendrix		Peter L.	Tegelen	29-7-1910	nee	Hendrix	Lot	m	1973	Heuvel van den	An
Hermanns		Peter	Tegelen	12-7-1916	nee	Hermans	Peter Joseph	m	1978	Geuskens	Gertrudis Hub
Hermanns		Peter	Tegelen	4-9-1926	nee
Heuvel	van den	Gerardus	Tegelen	19-6-1919	nee	Heuvel van den	Grad	m	1976
Heuvel	v.d.	Jacobus	Tegelen	4-4-1923	nee	Heuvel van den	Jac	m	1983	Noten	Mia
Heuvel	van den	Stephanus	Tegelen	7-8-1923	nee	Heuvel van den	Stef	m	2015	Bercken van den	Mia
Heuvel	van den	Theodor	Tegelen	5-11-1914	nee	Heuvel van den	Theo	m	2007	Martens +	Mientje
Heyden	van der	Alexander	Tegelen	1-9-1921	nee	Heijden van der	Alex	m	1988	Steeghs +	Henny
Heyden	van der	Peter	Tegelen	1-2-1893	nee	Heijden van der	PetrusJohannes	m	1976	Trienes +	Maria Cornelia
Heymanns		Mathilde	Tegelen	6-4-1922	nee
Hinssen		Peter Egilius	Helmond	12-6-1920	nee
Hinssen		Wilhelm	Tegelen	24-1-1873	Ja, zie http://www.hktegelen.nl/slachtoffers
Holthuysen		Arnols	Tegelen	8-7-1916	nee	Holthuijsen	Arnoldus W	m	1970	Aarts	Johanna
Holthuysen		Hermann	Tegelen	10-10-1910	nee	Holthuysen	Herm	m	1978	Hubschenko +	Vera
Holtman		Hendrik	Tegelen	2-3-1914	nee
Holtmann		Franz	Tegelen	8-12-1894	nee
Holtmann		Hendrikus	Tegelen	22-7-1922	nee	Holtman	Henk	m	1984	Nass +	Mia
Holtmann		Jakobus	Tegelen	9-4-1923	nee
Holtmann		Theodor Peter Wilhelmus	Tegelen	3-3-1920	nee	Holtman	Piet	m	1980	Herd	Helena
Horck	van	Christian	Tegelen	16-2-1902	nee	Horck van	Christoffel H	m	1948	Rutjens	Anna Maria
Horck	van	Hendric	Steyl	14-9-1911	nee	Horck van	Henrikus	m	1970	Bergen van	Maria
Horms		Franz	Tegelen	18-7-1920	nee
Houba		Maria Johanna	Tegelen	5-9-1917	nee	Houba	Mies	v	1994	Rheenen van	Karel
Hovens		Ch.	Tegelen	19-3-1914	nee	Hovens	Chris	m	1980	Bosch	Nell
Hovens	v.d.	Cuno	Tegelen	27-4-1912	nee
Hovens		Jacobus Johannes	Tegelen	26-6-1921	nee	Hovens	Jacobus Joh.	m	1985	Manders	Bertha Jos.
Hovens		Jakob	Tegelen	8-3-1924	nee	Hovens	Jacques	m	1989	Janssen	Thërese
Hovens		Willy	Tegelen	14-6-1921	nee
Huskes		Paulus	Tegelen	15-7-1923	nee	Huskes	Paul	m	1985	Propst +	Elisa
Huys		Johann	Tegelen	6-3-1901	nee	Huijs	Johannes Hubertus J.	m	1968	Maassen	Maria Gertruda Hubertina
Huys		Peter	Tegelen	10-12-1909	nee	Huys	Peter Leon.	m	1949	Lahnstein +	Johanna
Jacobs		Anna	Tegelen	19-3-1918	nee	Jacobs	Anna	v	2007	Timmermans +	Thei
Jacobs		Anton	Tegelen	20-6-1914	nee	Jacobs	Toon	m	1998	Mierlo van +	Nellie
Jansen		Gerhardus	Tegelen	30-3-1920	nee
Janssen		Engelbert	Tegelen	9-6-1924	nee
Janssen		Heinrich	Tegelen	2-9-1856	nee
Janssen		Johannes	Tegelen	14-12-1925	nee	Janssen	Jan	m	1998	Zanders	Billa
Janssen		Willem	Tegelen	30-12-1876	nee
Jeuken		Hubert	Tegelen	24-7-1896	nee	Jeucken	Hubertus Jos.	m	1977	Schell	Godefrida P
Joaten		Hermann	Tegelen	10-7-1911	nee	Joosten	Herm	m	2001	Weber +	Maria
Jomel	van	J.J.	Tegelen	15-4-1912	nee	Bommel van	Jan	m	1995	Hurk van den +	Wilhelmina
Joosten		Peter	Tegelen	12-1-1924	nee	Joosten	Jèr	m	2002	Hawinkels	Tilla
Kerkhof	van de	Pierre	Tegelen	7-11-1924	nee	Kerkhof van de	Pierre	m	2009	Peters +	Soffie
Kerkhoff	vande	Theod.	Tegelen	5-4-1918	nee	Kerkhof van de	Theo	m	1990	Propst	Annie
Kerren		Theo	Tegelen		nee
Kesselmanns		Peter	Tegelen	8-4-1903	nee
Kessels		Michiel	Tegelen	27-4-1924	nee	Kessels	Michel	m	1988	Orval	Truus
Klein-Willemsen		Elisabeth Christina	Tegelen	7-8-1882	Ja, zie http://www.hktegelen.nl/slachtoffers
Koopers		Jacobus Josephus	Tegelen	25-9-1912	nee	Koppers	Jacques J	m	1953	Bertrand	Leonie Marie
Koppers		Bernardus	Tegelen	25-9-1912	nee	Koppers	Jacques J	m	1953	Bertrand	Leonie Marie
Koppers		Johanna	Tegelen	24-11-1920	nee
Koppers		Johannes	Tegelen	29-4-1915	nee
Körvers		Peter	Tegelen	25-12-1907	nee	Curvers	Pierre	m	1992	Schroemges +	Mie
Kremers		Theodurus	Tegelen	1-5-1913	nee
Kreykamp		Alphons	Tegelen	7-1-1908	nee
Kü?pers – Gitmanns		Petronella	Tegelen	1-1-1909	nee
Kurstjens		Christian	Tegelen	6-3-1921	nee
Laenen		Johannes	Tegelen	30-1-1916	nee	Leenen	Jo	m	1994	Gillessen	Helga
Lecluse		Franz	Kessel	22-5-1915	nee
Leenen		Andreas	Tegelen	6-4-1907	nee	Leenen	Drees	m	1990	Wegberg van	Mien
Leenen		Peter	Tegelen	13-12-1919	nee	Leenen	Pierre	m	1983	Sanders	Mia
Leijsten		Johann Marinus	Deurne	3-8-1918	nee	Leijsten	Jan	m	1996	Koolen +	Miet
Leipsig	van	Johann	Tegelen	16-7-1913	nee
Leipzig	van	Peter	Tegelen	31-1-1921	nee
Linssen		Anne	Tegelen	12-1-1923	nee	Linssen	Anny	v	1999	Schumacher +	Hans
Lucker		Peter Paulus	Tegelen	6-10-1894	nee	Lucker	Peter P.	m	1969	Bartels	Delpfine
Man	de	Josef	Tegelen	9-10-1864	Ja, zie http://www.hktegelen.nl/slachtoffers
Marcelissen		Hendrikus	Tegelen	8-8-1916	nee
Marcelissen		Wilhem	Tegelen	1-12-1923	nee	Marcelissen	Truus	v	2004	Weber +	Wiel
Martens		Wilhelm	Tegelen	2-9-1918	nee	Martens	Willem J.	m	1950	Beurskens	Martina
Menskes		Helene	Tegelen	26-7-1896	nee
Minten		Gertrud	Tegelen	11-1-1922	nee
Mols		Josef	Tegelen	10-11-1925	nee
Neelen		Eberhardus Bartolmäus	Tegelen	11-3-1923	nee	Neelen	Everardus	m	1998
Neelen		Mathias Jacobus	Tegelen	21-4-1921	nee
Niessen		Johannes Mart.	Tegelen	22-2-1918	nee	Niessen	Franciscus H	m	1993	Velraeds	Maria Cath.
Nooyen		Maria Johanna	Tegelen	9-5-1921	nee	Nooijen	Miep	v	2001	Kerren +	Pitter
Oever	van der	Hendrik	Tegelen	15-11-1922	nee
Orval		Louis	Tegelen	17-8-1923	nee	Orval	Louis	m	2011	Hillekens	Annie
Ottenheijn		Conradus Franc	Tegelen	1-5-1921	nee	Ottenheijm	Coen	m	2012
Peters		Geradus		20-3-1907	nee	Peters	Graadje	m	1996	Velpen van +	Sophia
Plank		Heinrich	Tegelen	13-6-1875	Ja, zie http://www.hktegelen.nl/slachtoffers
Pyls		Johannes	Tegelen	2-12-1920	nee	Pijls	Sjeng	m	1978	Reihs	Lies
Quicken		Leonardus	Tegelen	28-10-1920	nee
Randen	von	Douwe	Droiu yk	8-4-1917	nee	Randen van	Douwe	m	1997	Hauser	Petronella
Ras		Gerhard	Tegelen	20-10-1870	nee
Reijnders		Leonardus Wilh.	Tegelen	23-8-1917	nee	Reijnders	Leonardus W	m	1984	#ERROR!	0
Relouw		Hubertus G.	Stadt	11-7-1884	nee
Rens		Elisa Johanna	Tegelen	24-12-1916	nee
Rens	van	Matthias	Tegelen	29-2-1920	nee
Rens	van	Pieter Johannes	Tegelen	22-8-1913	nee	Rens van	Pieter Johannes	m	1983	Hendrickx	Wilhelmina Johanna P
Reus	van	Wilhelm	Tegelen	18-9-1921	nee
Rhee	van	Gerardus	Tegelen	7-3-1922	nee	Rhee van	Sjraar	m	2006	Wasser	Mia
Rheenen	van	Marianne	Tegelen	5-9-1917	nee
Ridder		Henrica	Tegelen	16-3-1921	nee
Roemerman		Hendrik	Tegelen	9-4-1915	nee	Roemermann	Hein	m	1983	Broekmans	M
Roemermann		Mathias	Tegelen	18-9-1916	nee	Roemerman	Mathieu (Jeu)	m	1998	Seegers +	Maria
Rolkes		Petrus	Tegelen	26-1-1867	Ja, zie http://www.hktegelen.nl/slachtoffers
Ronken		Hendrik	Tegelen	28-5-1904	nee
Rooze	de	Cornelius	s-Gravenhage	18-3-1923	nee
Saelmans		Stephanus	Tegelen	9-1-1921	nee	Saelmans	Fén	m	2009	Hendriks	Lies
Schartorje		Hendricus	Helmond	17-8-1921	nee	Schatorjé	Harrie	m	1990	Nouwen	Lina
Schattorje		Aloysius	Helmond	22-4-1914	nee	Schatorjé	Aloys	m	1985	Lieshout van +	Bets
Schattorje		Petrus	Tegelen	19-10-1884	nee
Schell		Hubert	Tegelen	26-4-1919	nee	Schell	Jeu	m	2000	Huberts	Maria
Schell		Theodorus	Tegelen	2-10-1891	nee
Schell		Jac. Hub.	Tegelen	28-11-1924	nee	Schell	Jacob	m	1993	Schipper	Henny
Scholten		Lodewijk	Tegelen	30-3-1919	nee	Scholten	Louis	m	2005	Ketelaars +	Riet
Schreurs		Wilhelmus	Tegelen	8-1-1914	nee	Schreurs	Wiel	m	1999	Verheijen +	To
Schroemges		Andreas	Tegelen	19-2-1919	nee
Sieraal		Franz	Tegelen	9-3-1882	nee
Slaatz		Johannes	Tegelen	19-3-1906	nee
Sloesen		Jos. Aug.	Tegelen	18-12-1905	nee	Sloesen	Joseph August	m	1988	Krumbach	Catharina HW
Sloesen		Ludwig	Tegelen	21-7-1917	nee	Sloesen	Wiel	m	2003	Sanders	Fien
Sloessen		Hendrikus	Tegelen	29-6-1913	nee	Sloesen	Harie	m	1993	Tomlow	Mien
Smeets		Franziskus Hubertus	Belfeld	15-4-1920	nee	Smeets	Frans	m	2000	Appel +	Elisabeth
Spoelstra		Hendrik	Tegelen	19-3-1919	nee	Spoelstra	Hendrik Joseph	m	2000	Gielen	Catharina M
Spoelstra		Peter	Tegelen	26-11-1921	nee	Spoelstra	Peter	m	1970	Vermeulen	Jacoba Ant.L
Stoffels		Hubertus Petrus	Tegelen	22-5-1923	nee	Stoffels	HubertusPetrus	m	1967	Peters	Henrica J Th
Stoffels		Pierre	Tegelen	20-1-1918	nee	Stoffels	Pierre	m	1992	Peters	Mies
Suntjes		Godfried	Kessel	15-11-1917	nee	Suntjens	Frits	m	1999	Heinen	Iedje
Swinkels		Stefan	Tegelen	30-12-1912	nee
Symons		Friedrich	Kevelaer	2-2-1922	nee
Tegelen	van	Johann		17-4-1875	nee
Thissen		Hubertus	Tegelen	9-5-1921	nee	Thissen	Hubèr	m	2008	Laak, van de	Jo
Tiggelers		Hubertus	Tegelen	6-6-1909	nee
Timmermann		John-L.		26-3-1924	nee	Timmermans	Lei	m	1997	0	Mia
Timmermanns		Cornelius Hubertus	Tegelen	15-9-1921	nee	Timmermans	Cor	m	2006	Sloesen	Mien
Tomlow		Peter	Tegelen	26-9-1917	nee	Tomlow	Piet	m	1990	Gubbels	Nellie
Tosserams		Wilhelm	Tegelen	9-11-1922	nee	Tosserams	Wilhelmus Cas.	m	1944
Vaessen		Koenraad	Maasbree	12-2-1921	nee
Velden	v.d.	Gerad	Tegelen	24-2-1910	nee
Verbeeren		Lodewikus	Tegelen	20-10-1918	nee
Verbony		Genard	Tegelen	3-5-1917	nee	Verbong	Sjraar	m	1981	Simons	Truus
Verlinden		Hendrik	Tegelen	28-6-1922	nee	Verlinden	Harrie	m	1987	Ummenthun	An
Vermazeren		Theodor	Arcen	24-4-1916	nee	Vermazeren	Theo	m	1997	Litjens	Mia
Vermeulen		Josef	Tegelen	23-3-1899	nee
Verscharen		Jacobus	Tegelen	24-3-1907	nee
Verstappen		Joh.	Tegelen	13-3-1911	nee	Verstappen	Sjeng	m	1980	Grosfeld	Door
Ververgaart		Johannes Theodor Hubert	Tegelen	28-5-1876	Ja, zie http://www.hktegelen.nl/slachtoffers
Vervoort		Johannes Malthias	Tegelen	23-11-1855	nee
Vervoort		Johannes Mathias	Tegelen	28-11-1855	Ja, zie http://www.hktegelen.nl/slachtoffers
Vervoort		Lambertus	Tegelen	23-11-1922	nee	Vervoort	Lambert	m	2004	Huberts +	Annie
Vinken		Jan	Tegelen	16-12-1924	nee	Vincken	Jan Rei.	m	1948	Thoen	Adriana
Vüllings		Margarete	Straelen	14-4-1923	nee	Vüllings	Greet	v	1999	Lommen	Sraar
Welters		Elise	Tegelen	1-4-1924	nee
Westheim		Eugenm.	Tegelen	24-6-1923	nee	Westheim	Eugène	m	1994	Stroetges	Gertrud
Willemsen		Martinus	Tegelen	16-5-1922	nee	Willemsen	Martinus	m	1972
Wolters		Josef	Venlo	2-7-1922	nee
Zwart		Henri	Tegelen	13-11-1923	nee	Zwart	Hay	m	2005	Vullings +	Rikie