Ons lid Hans Bos heeft zich verdiept in de loop van de vier beken die Tegelen doorkruisen. Aan de hand van oude kaarten volgt hij de beken van de bron tot de Maas. Beschrijvingen van de beken vind je hier:
- deel 1 over de Aalsbeek
- deel 2 over de Peskesbeek / Kruiserbeek / Steylerbeek
- deel 3 over de Engerbeek
- deel 4 over de Wijlderbeek
Van zuid naar noord is de tweede beek er een die drie namen draagt. Het heet achtereenvolgens Peskesbeek, Kruiserbeek en Steylerbeek. In de buurt van de Kerkstraat was blijkbaar vroeger een doorwaadbare passage ofwel “pas” aanwezig, een peske dus. Hier ontleent het oude ziekenhuis/verzorgingshuis haar naam, het Peske. Als de beek in het vroegere gehucht Crutz ofwel Kruis opduikt, wordt het de Kruiserbeek en uiteindelijk in Steyl heet het natuurlijk Steylerbeek.
Op de Tranchot-kaart van 1801, opgemaakt door de Franse bezetter, is de beek nauwelijks te herkennen.
Op de eerste kadastrale kaart van rond 1840 is er een beter zicht op de beek te krijgen. Uit deze kaart, welke is te vinden bij het Aezel-project op aezel.eu, heb ik twee kaarten gemaakt. Dit omdat de beek te lang is om op één kaart duidelijk te laten zien. Hieronder het eerste gedeelte van de beek welke ontspringt ergens in het Tegels-broek aan de Steilrand en eerst Peskesbeek en later Kruiserbeek wordt genoemd. Daarna het laatste gedeelte dat Kruiserbeek en vervolgens de Steylerbeek wordt genoemd.
De beek ontspringt ergens bij Egypte aan de Steilrand. Nu loopt daar de A-73 met de A-74 als afsplitsing naar Duitsland. Daarna loopt de beek in de buurt van de Populierstraat en de Lindestraat (vroeger: Lindelaantje) over de begraafplaats aan de Geldersebaan. Het stroomt langs de Raadhuislaan om dan tussen de Betouwstraat en de Industriestraat achter de huizen naar de Rieth verder te gaan.
Hieronder dan de tweede kaart waarop het laatste stuk van de beek is te zien.
Op de kaart is ook de bebouwing in Steyl en dit gedeelte van Tegelen te zien zoals die was rond 1840. Een aantal huizen, een vijftal panneshops, het cafébedrijf Quatre Bras, boerderijen de Bakenbosch en de Haandert en nog veel meer. Omdat de kaart is geprojecteerd op de huidige kaart is het wegenstelsel van nu goed te zien. Dit maakt het makkelijker om je te oriënteren. We zien de beek langs de Riethstraat stromen om dan via de Rolandstraat en langs de Maasstraat uiteindelijk vlakbij Jochemshof in de Maas uit te komen.
Net als de Aalsbeek heeft de Steyler/Kruiserbeek gezorgd voor hoogwater door de overstromende Maas. Bijgaande een foto van de Riethstraat in 1926. Op de achtergrond de stamhuis van de familie Hekkens waar Michiel Hekkens en zijn vrouw Anna Gertrudis Beurskens rond 1850 woonden.
In de Rieth heet de beek Kruiserbeek en komt ter sprake in veel oude verhalen over de Riethstraat en haar bewoners. In 1951 schreef Herman Tummers, geboren in 1889 in Tegelen en later architect in Heerlen, een verhaal over zijn herinneringen aan de Rieth. Over de “baentjes” ofwel de smalle volkstuintjes van de bewoners van de Rieth- en de Kruisstraat, waar de Kruiserbeek water en vruchtbaarheid bracht. Hij sluit zijn verhaal af met het volgende gedicht:
Ao sjoëne gôjjen ajen tiéd,
Doorgebrach dao op de Riéth,
Aan alles wasse ôs haes gegaeve,
Dink ich dök, dink ich hiël mien laeve.
Antoon Cruijsberg woonde er vroeger en hield de bijnaam “De Kraak” over aan het feit dat hij over een plank reed met zijn kruiwagen om over de beek te komen. Hij vertelde zijn vrienden: “En dao in eins kraak zag die plank” en hij viel in het water (bron: Groot Tegels Bijnamenboek van Willem Kurstjens, 2011).
Hieronder een foto uit 1926 van de gebouwen waar nu het “Vaerhoes” is gevestigd bij het veer in Steyl.
Evenals van de Aalsbeek zijn er ook waterlossingskaarten uit 1904 van de Peskes-, Kruiser- of Steylerbeek, zelfs drie in aantal. Deze geven een mooi beeld hoe de beek toen nog helemaal bovengronds stroomde. Hier een foto van de beek die aan de noordkant van de Maasstraat stroomt.
Nu is het bijna geheel overkluisd en samengevoegd met het rioleringssysteem.
Aan de Riethstraat en de Maasstraat is niet meer te merken dat daar een beekje stroomt. Pas bij hoogwater geeft de beek water terug zoals hiernaast is te zien op de kruising Maasstraat- Kenzenstraat in 1996.
Eerst zien we de waterlossingskaart van het laatste gedeelte van de beek.
Op dat moment heet de Maasstraat nog op deze kaart “Weg van Steyl naar Kaldenkerken”. Eerder heette het Berkerstraat en pas in 1909 werd de naam vastgesteld als Maasstraat (bron: Van Aalberse tot Zonnebloem, straatnamen in Tegelen en Steyl, van Jos Wolbertus (2009)). Huize Elise is goed herkenbaar op de weg naar het veer en ook sigarenfabriek “de Kroon” van Hendrik Feijen aan de Roermondseweg.
De beek vloeit tussen de achtertuinen van de Maasstraat en de Arnoldus Janssenstraat door en komt voorbij de Paterstraat langs de Maasstraat te lopen.
Op de tweede lossingskaart zien we de beek vanuit de Geldersebaan de Muntstraat kruisen en door de Drink vloeien waar nu de nieuwe Gemeentehuis van Tegelen staat.
Het loopt dan achter de huizen van de Industriestraat en de Betouwstraat door om met een knik onder de Spoorstraat door te gaan naar de Rieth.
Op de derde waterlossingskaart zien we de oorsprong van de beek in Groot Broek. Daar heeft de aanleg van de spoorlijn van Venlo naar Roermond voor de nodige verleggingen van zowel de Kruiserbeek als de Grote-Broeksloot (die de Kruiserbeek mede voedt) gezorgd. Pas bij de kruising Nassaustraat-Broeklaan voegen de beken zich samen en stromen achter het kerkhof verder om daarna naar de Geldersebaan af te buigen.
Hans Bos
Swalmen 2023
AANVULLING
Van Sjeng Ewalds ontving ik nog een aardig kaartje (met dank daarvoor).
Het kaartje is getekend op de omslag van een notariële akte opgemaakt door notaris Vissers uit Blerick. Het betreft een akte van ruiling van een aantal stroken aan de Kerkstraat en de Gasthuisstraat en ook nog daar tussenin. De opa van Sjeng teelde op een van deze stroken zjn groenten. Op de kaart zien we op de hoek van de Schoolstraat en de Kerkstraat het kloostergebouw waarin ook de kleuterschool en de lagere school gevestigd waren. Daarboven is ook de Peskesbeek ingetekend die ter hoogte van de latere Raadhuislaan naar de Rieth stroomt.