Engerbeek uit de duiker over de St. Martinusstraat met de kinderen van de fam. Oehlen – deze oude wasplaats is in 2017 weer teruggebracht in het straatbeeld langs café Sintermerte.
Ons lid Hans Bos heeft zich verdiept in de loop van de vier beken die Tegelen doorkruisen. Aan de hand van oude kaarten volgt hij de beken van de bron tot de Maas. Beschrijvingen van de beken vind je hier:
- deel 1 over de Aalsbeek
- deel 2 over de Peskesbeek / Kruiserbeek / Steylerbeek
- deel 3 over de Engerbeek
- deel 4 over de Wijlderbeek
De derde beek in Tegelen van zuid naar noord is de Engerbeek. Over deze beek valt veel te vertellen en is in het verre verleden ook het een en ander over te doen geweest.
P.J.W. Poeth heeft in “Ôs Tegele”, een uitgave van de Heemkundige Kring Tegelen uit 1982, een verhaal geschreven getiteld: “Watermolens in de oude Mulgouw in Tegelen en Belfeld”. Als ondertitel koos hij: ”De Geërfden molen aan de Molenpas”.
De Engerbeek heette in de Middeleeuwen de Mulbeek en ontsprong “op den Berg” boven de Bovenste molen in Venlo. Het water van de beek was de aandrijving van de Bovenste en de Onderste molen, stroomde richting Tegelen door het Grote Broek, nam daar het water van de Potkuilen- en Wambacherbeek op en vulde daarna de grachten van de Munt.
Tegelen lag toen in een streek dat in de Frankische tijd de Mulgouw heette, genoemd naar de Mulbeek.
Vanuit de Munt vloeide de beek naar het centrum van Tegelen en dreef de “Geërfden molen” aan dat aan de Molenpas lag. Daarna vloeide het door het Eng en Engerveld om de Maas te bereiken.
Al in de zestiende eeuw was er onenigheid over de beek tussen Tegelen en Venlo. In 1623 krijgt Venlo zijn gelijk en verklaart de Ambtman, Voogdverwalter en Gerichtschreiber van Brüggen, waar Tegelen onder viel in het Hertogdom Gulick”, dat de beek vroeger naar Venlo liep.
In 1662 doen de bewoners van Tegelen pogingen om de Mulbeek weer naar Tegelen te krijgen. Het werd een kleine oorlog. Dan stroomde de beek een of twee dagen naar Tegelen, dan weer naar Venlo. In dat jaar is de oude Mulbeek definitief van de baan. Het wordt definitief verlegd naar Venlo. Van de beek naar Tegelen blijft zo weinig over dat de grachten van de Munt “vermodderen”. Ook de “Geëfden molen” is intussen buiten bedrijf wegens gebrek aan voldoende water als aandrijving. Slechts de aanvoer van water uit het Broek, de Potkuilen en de Wambacher Molenbeek houden de beek in stand.
Op kaarten vóór 1840 is de beek moeilijk te herkennen. Op de eerste minuutkaarten van het kadaster is de beek wel goed zichtbaar. Uit deze kaarten die te vinden zijn op de site aezel.eu heb ik wederom een drietal kaarten gemaakt om de loop van de beek te volgen omstreeks 1840.
Eerst de kaart waarop is te zien dat het uit het Venlose langs Egypte naar Tegelen stroomt.
Ook op deze kaart is de bebouwing van 1840 te zien geprojecteerd op de kaart van nu, met de A73 en alle andere wegen in Tegelen. De beek stroom parallel aan de Kaldenkerkerweg waar toen al een tweetal panneshop’s lagen. Ook is boerderij de Haandert te zien. Het loopt dan tussen de Muntstraat en de Koekoekstraat door. Het kruist de Kerkhoflaan en daarna de Plechelmusstraat, die genoemd is naar Sint Plechelmus, de Schotse priester die omstreeks 720 de St. Martinuskerk stichtte (bron: Van Aalberse tot Zwanebloem, straatnamen in Tegelen en Steyl, van Jos Wolbertus 2009).
Op de tweede kaart zien we de beek evenwijdig aan de Lingsterhofweg langs het vroegere Kasteel de Munt stromen. Hier maakt ze een bocht naar links vóór langs de Munt. Hier worden de slotgrachten gevuld voordat de beek verder richting centrum Tegelen stroomt. Hier moet vroeger de “Geërfdenmolen” hebben gestaan, aan de Molenpas. Vlak voor de Bongerdstraat kruist de beek de Grotestraat om dan tussen het huis “Öehlen” en café “In den Gouden Berg” naar de Hoekstraat te stromen. Hier was vroeger een zogenaamde “duiker” waarin de Engerbeek onder de St. Martinusstraat door stroomde. Resten daarvan zijn nog in de bestrating te zien.
Foto uit 1926 met het hoogwater in de Engerbeek – op de achtergrond de Oude Munt
Foto uit circa 1925 met de Engerbeek nabij de Grotestraat.
Dan de derde kaart uit 1840. Daar zien we de beek van achter de Bongerdflat de Venloseweg naderen en kruisen om de Hoekstraat te volgen. Zij stroomt dat rechtdoor en kruist de Beekstraat om daarna even evenwijdig aan de Kampstraat te stromen. Dan linksaf naar de Engerstraat om die ook even te volgen. Daarna gaat de beek tussen de Koningstraat (achter langs Café Schillings) en Agrimonie. Hier zijn een aantal vijvers aangelegd die aardig de loop van de beek volgen.
Tot slot maakt de Mulbeek of Engerbeek een fraaie bocht om in de Maas uit te komen.
Ook van de Engerbeek zijn in 1904 waterlossingskaarten gemaakt. Hieronder de eerste kaart die eigenlijk uit twee kaartjes bestaat. Boven zien we de beek bij Wambach rechts in beeld komen om via het Wambacherbos op het onderste gedeelte van de kaart naar Ullingsheide te stromen. Daarna verder bergaf langs de Kaldenkerkerweg.
Op de tweede waterlossingskaart zien we de beek onderdoor de spoorlijn Venlo-Roermond lopen om dan tussen de Muntstraat en de Koekoekstraat naar de Geldersebaan. Hier stroomt het richting de Munt over wat rond 1960 wordt bebouwd als Pastoor Freybeuterstaat en Plechelmusstraat. Het kruist de Van Wevelickhovenstraat om dan om de Munt te cirkelen.
Op de derde kaart hierboven stroomt de beek door het centrum van Tegelen. Zoals gezegd kruist het de Beekstraat en de Engerstraat om achterlangs de Koningstraat de Hoogstraat te passeren en via een bocht langs de grens met Steyl rechtsom naar de Maas te stromen. Dit laatste stuk is nog bovengronds te zien. De rest is opgegaan in het rioleringssysteem.
Hans Bos,
Swalmen, oktober 2023